ناسازگاری خون مادر و نوزاد، تاثیر فاکتور ارهاش

در اوایل دوران بارداری با انجام یک آزمایش خون، گروه خونی و وضعیت Rh خون شما مشخص خواهد شد. تفاوتRh خون شما و جنین در طول بارداری می‌تواند خطرهایی را برای هر دو نفر شما به وجود آورد. در این مطلب با ناسازگاری و مشکلات خونی مادر و جنین و روش‌های پیشگیری از آن آشنا می‌شوید.

علت ناسازگاری خونی

فاکتورRh نوعی پروتئین است که در سطح گلبول قرمز بیشتر افراد وجود دارد. اگر این پروتئین روی سطح گلبول‌های قرمز خون شما وجود داشته باشد، Rh خون مثبت است و اگر این پروتئین را نداشته باشید، Rh خون شما منفی است و هنگام بارداری باید موارد خاصی را رعایت کنید. اگر Rh منفی هستید، به احتمال زیاد خون شما با خون جنین که احتمالاً Rh مثبت است ناسازگاری دارد. فهمیدن این موضوع معمولاً تا قبل از تولد نوزاد ممکن نیست، اما در بسیاری از موارد باید جانب احتیاط را رعایت کنید و فرض را بر ناسازگاری Rh نوزاد با Rh منفی خود بگذارید. در اولین بارداری احتمال کمی وجود دارد که ناسازگاری Rh شما با جنین باعث صدمه رسیدن به فرزندتان شود، اما در صورت ورود خون جنین به جریان خون شما که در شرایط خاصی در دوران بارداری یا هنگام زایمان ممکن است پیش بیاید، سیستم ایمنی شما شروع به تولید پادتن در برابر این خون Rh مثبت ‌‌می‌کند. در این شرایط بدن شما به Rh ‌‌حساس می‌شود و در بارداری بعدی اگر Rh جنین مثبت باشد، پادتن‌‌‌های تولیدشده در بارداری قبلی ممکن است به سلول‌های خونی جنین حمله کند.

تشخیص ناسازگاری Rh خون مادر و جنین

اگر همسر شما نیز مثل اغلب افراد Rh مثبت است، احتمال مثبت شدن Rh جنین حدود ۷۰ درصد است و اگر Rh شما منفی باشد، احتمال ناسازگاری Rh شما و جنین وجود دارد. در واقع، پزشک از روی احتیاط همین فرض را خواهد داشت. اگر همسر شما آزمایش داده باشد و ‌‌می‌دانید که او هم مثل شما Rh منفی است، فرزند شما نیز Rh منفی خواهد بود و نیازی به تزریق پادتن Rh نیست، اما اگر همسر شما Rh مثبت است یا Rh خون او را نمی‌دانید، تا زمان تولد فرزندتان نمی‌توانید از Rh جنین باخبر شوید، مگر اینکه آزمایش آمنیوسنتز انجام شود. اگر شما Rh مثبت هستید و همسر شما Rh منفی است، ممکن است فرزند شما Rh منفی باشد. در این صورت با وجود متفاوت بودن Rh شما و فرزندتان، جای نگرانی نیست، زیرا احتمال اینکه فرزند شما در معرض خون Rh مثبت شما قرار بگیرد و پادتن بسازد بسیار کم است؛ تقریباً همیشه برعکس این حالت صادق است.

راه‌های پیشگیری از ناسازگاری خونی مادر و جنین

خوشبختانه با تزریق دارویی به نام ایمونوگلوبولین Rh یا روگام (Rhogam) به مادر، احتمال حساس شدن خون مادر به Rh خون جنین در صورت نشت خون جنین به بدن مادر از بین ‌‌می‌رود. اگر Rh منفی هستید و پیش از این نیز باردار شده‌اید، اما این آمپول به شما تزریق نشده، با انجام یک آزمایش خون که بخشی از مراقبت‌های معمول دوران بارداری است، از داشتن یا نداشتن پادتن‌هایی باخبر می‌شوید که به خون Rh مثبت حمله ‌‌می‌کنند. حتی اگر در بارداری پیشین، جنین شما سقط شده باشد یا حاملگی خارج رحم داشته‌اید نیز لازم است این آزمایش را انجام دهید. اگر پادتن Rh در بدن شما وجود داشته باشد، دیگر برای تزریق آمپول دیر است و در صورت مثبت بودن Rh جنین، احتمال بروز مشکلاتی برای جنین وجود دارد، اما اگر پادتن Rh را نداشته باشید، تزریق آمپول از ساخته شدن پادتن جلوگیری ‌‌می‌کند. در دوران بارداری معمولاً خون جنین از خون شما جدا باقی ‌‌می‌ماند و تعداد بسیار کمی سلول‌های خونی از جفت عبور ‌‌می‌کند. در واقع تا زمان زایمان، احتمال مخلوط شدن خون شما و جنین به میزان قابل توجه وجود ندارد. به همین دلیل، ناسازگاری Rh شما و جنین معمولاً درباره‌ی فرزند اول شما مشکلی را به وجود نخواهد آورد و اگر خون شما و جنین تا زمان زایمان با هم مخلوط نشود، فرزند شما پیش از اینکه سیستم ایمنی شما به اندازه‌ی کافی پادتن علیه او تولید کند، به دنیا خواهد آمد و مشکلی برای او پیش نمی‌آید. پس از تولد نوزاد، اگر Rh فرزندتان مثبت باشد، باید آمپول روگام را تزریق کنید. اگر هنگام زایمان، شما در معرض خون Rh مثبت نوزاد قرار گرفتید، تزریق این دارو، جلوی ساخته شدن پادتن‌های مهاجم به سلول‌های خونی Rh مثبت در بدن شما را خواهد گرفت و به پیشگیری از مشکل در بارداری‌های بعدی شما کمک خواهد کرد. بلافاصله پس از تولد نوزاد، از پاشنه‌ی پا یا بند‌ ناف او یک نمونه خون گرفته ‌‌می‌شود تا موارد مختلفی نظیر Rh او بررسی شود. تیم پزشکی در صورت لزوم در مورد تزریق داروی روگام به شما تصمیم خواهد گرفت. بدون تزریق دارو ممکن است بدن شما پادتن تولید کند اما با تزریق دارو، این احتمال نزدیک به صفر است. با توجه به اینکه تعداد کمی از زنان Rh منفی، ممکن است در سه ماهه سوم بارداری نسبت به خون Rh مثبت جنین پادتن تولید کنند، بنابراین پزشک بین هفته‌های ۲۸ تا ۳۴ بارداری به صورت معمول، داروی روگام را تجویز می‌کند تا زمان تولد نوزاد از مشکلات مرتبط با این موضوع پیشگیری شود. همچنین در تمامی موارد دیگری که احتمال مخلوط شدن خون شما و جنین وجود دارد، داروی روگام طبق تجویز پزشک تزریق خواهد شد. برخی از این موارد در زیر آمده است:

- خونریزی از واژن

- سقط شدن ناخواسته‌ی جنین

- سقط کردن خودخواسته‌ و عمدی جنین

- حاملگی خارج رحم

- حاملگی مولار (Molar)

- مرده به دنیا آمدن جنین

- هرگونه آسیب به شکم در دوران بارداری

پس از انجام آزمایش‌های تهاجمی مثل آمنیوسنتز و نمونه‌گیری از پرزهای جفتی یا CVS

در صورت بروز هر یک از این موارد، به پزشک خود یادآوری کنید که Rh منفی هستید و پس از تشخیص او در رابطه با نیاز به تزریق داروی روگام، حتماً طی ۷۲ ساعت اقدام کنید؛ حتی اگر بعداً مشخص شود که نیازی به این تزریق نبوده است.

تزریق دارو و جلوگیری از تولید پادتن در خون

داروی روگام شامل دوز کمی از پادتن است که از خون افراد اهداکننده گرفته ‌‌می‌شود. این پادتن‌‌‌ها همه‌ی سلول‌های خونی Rh مثبت موجود در بدن شما را پیش از اینکه سیستم ایمنی شما بخواهد پادتن تولید کند از بین می‌برد. پادتن موجود در دارو دقیقاً مثل پادتنی است که در بدن شما تولید ‌‌می‌شود، فقط دوز پادتن موجود در دارو به اندازه‌ای نیست که برای جنین ایجاد مشکل کند. به این کار ایمن‌سازی غیرفعال ‌‌می‌گویند که فقط در صورتی موثر است که طی ۷۲ ساعت پس از زمانی که احتمال ‌‌می‌دهید در معرض خون جنین قرار گرفته‌اید، دارو را تزریق کنید. پادتن موجود در دارو به مدت ۱۲ هفته از شما محافظت ‌‌می‌کند. اگر پزشک گمان کند که بیش از حد مشخصی از خون جنین با خون شما مخلوط شده است مثل زمانی که تصادف کرده‌اید، ممکن است نیاز به تزریق مجدد دارو داشته باشید. این دارو به عضله‌ی بازو یا باسن تزریق ‌‌می‌شود و ممکن است پس از آن، در محل تزریق احساس درد کنید یا تب خفیفی داشته باشید. عوارض دیگری برای این دارو شناخته نشده است. در هر دو صورت مثبت یا منفی بودن Rh خون جنین، تزریق این دارو بی‌خطر است. به همین دلیل، اگرRh منفی باشید، ممکن است پزشک برای پیشگیری از هر گونه مشکلی، تزریق این دارو را برای شما تجویز ‌کند.

تاثیرهای پادتن Rh خون شما در نوزاد

به یاد داشته باشید که در صورت قرار گرفتن تحت مراقبت‌های بارداری صحیح و درمان با روگام هنگام لزوم، احتمال وقوع این اتفاق بسیار کم است. بدون درمان نیز احتمال ساخته شدن پادتن و حساس شدن بدن شما به Rh، حتی پس از داشتن چند بارداری با وجود ناسازگاری خون شما و جنین فقط حدود ۵۰ درصد است. اگر تزریق دارو را انجام نداده‌اید و خون شما به Rh حساس شده باشد و فرزند بعدی شما Rh مثبت باشد، احتمال این زیاد است که دچار آنمی همولیتیک(Hemolytic anemia) شوید. پادتن‌های خون شما از جفت عبور و به عامل Rh مثبت جنین به عنوان یک عامل بیگانه حمله ‌‌می‌کنند و سلول‌های قرمز خونی جنین را از بین ‌‌می‌برند که باعث کم‌خونی جنین ‌‌می‌شود. این موضوع ‌‌می‌تواند باعث بروز مشکلات زیادی از یرقان شدید در نوزاد تا آسیب مغزی یا در موارد حاد، سقط یا مرده به دنیا آمدن جنین شود. در صورت حساس شدن بدن شما به عامل Rh، پادتن‌‌‌ها تا ابد در بدن باقی خواهد ماند و با هر بارداری، میزان بیشتری پادتن در بدن شما تولید ‌‌می‌شود، بنابراین خطر کم‌خونی همولیتیک جنین در هر بارداری بیشتر از بارداری قبلی خواهد بود. خبر خوب این است که پزشکان راه‌های جدیدی را برای نجات نوزادان در معرض بیماری‌های مرتبط باRh پیدا کرده‌اند. پزشک شما ‌‌می‌تواند سطح پادتن خون شما و شرایط جنین را تحت نظر بگیرد تا متوجه بروز هر گونه مشکلی در جنین شود. پزشک ‌‌می‌تواند با انجام سونوگرافی داپلر یا آمنیوسنتز، وضعیت سلول‌های قرمز خون جنین را بررسی کند. در صورت عادی بودن وضعیت جنین، ‌‌می‌توانید بدون هیچ مشکلی او را تا زمان زایمان در رحم خود نگه دارید. پس از تولد نوزاد ممکن است نیاز به تعویض خون وجود داشته باشد، در این روش، گلبول‌های قرمزRh مثبت آسیب دیده‌ی نوزاد را با گلبول‌های قرمز سالم با Rh منفی جایگزین می‌کنند. با این کار سطح گلبول‌های قرمز خون جنین تثبیت ‌‌می‌شود و آسیب‌های احتمالی ناشی از گردش پادتن در خون او به حداقل ممکن ‌‌می‌رسد. این گلبول‌های قرمز با Rh منفی به مرور زمان از بین می‌رود و تمام سلول‌های قرمز خون جنین، دوباره گلبول‌های قرمز با Rh مثبت خواهند شد و تا آن زمان، پادتن‌های مهاجم نیز از بین خواهد رفت. اگر جنین دچار مشکل شده باشد، ‌‌پزشک ممکن است زمان زایمان را زودتر تعیین کند یا عمل تعویض خون را از طریق بند ناف انجام دهد. نوزادانی که در رحم، تعویض خون برای آنها انجام شده است، شانس بسیار زیادی برای بهبود دارند، حتی در مواردی که جنین در رحم مادر دچار کم‌خونی شدید شده باشد، باز هم شانس نجات کودک در صورت تعویض خون وجود دارد.

منبع: مادرشو