خشکی شیر مادر، چهارده علت و نشانه

استرس، نداشتن استراحت کافی و کمبود مایعات ورودی، مهمترین علت کم شدن و خشک شدن شیر مادر است. البته دلایل بسیار دیگری نیز در کاهش شیر مادر نقش دارند که به آنها اشاره می‌کنیم.
میزان شیر مادر پس از زایمان به عوامل مختلفی بستگی دارد. برخی از آن‌ها تحت کنترل او نیستند، اما برخی دیگر را می‌توان با برنامه‌ریزی و داشتن حمایت بیشتر از طرف دوستان و خانواده مدیریت کرد. اگر به دنبال علت کم شدن و خشک شدن شیر مادر هستید، در ادامه با دلایل و راهکار‌های افزایش شیر شیر مادر آشنا می‌شوید.

علت‌ کم شدن و خشک شدن شیر مادر
نگرانی بیشتر مادران در روزهای اول تولد کم شدن و خشک شدن شیر مادر است. ۱۲ دلیل عمده کم شدن شیر مادر را از به‌روزترین منابع علمی دنیا برایتان جمع آوری کرده‌ایم:
1. احساس استرس یا اضطراب
استرس اولین عامل کم شدن شیر مادر به‌ویژه در هفته‌های اول پس از زایمان است. بی‌خوابی، عدم تطبیق با برنامه زمانی نوزاد و بالا رفتن سطح هورمون‌های خاصی مانند کورتیزول در بدن موجب کاهش چشمگیر شیر مادر می‌شود.
دکتر شیوانی پتل، متخصص زنان و زایمان در مرکز پزشکی utsouthwestern می‌گوید: "من زنانی را دیده ام که در روز‌هایی که دچار استرس بوده اند، شیرشان کاملا خشک شده بود. به همین دلیل به تمام بیمارانم می‌گویم با وجودی که شیردهی مهم است، اما حفظ سلامت روان مادر، برای مراقبت صحیح از نوزاد مهم‌تر است. مادرانی که احساس می‌کنند دچار علائم استرس، اضطراب یا افسردگی پس از زایمان هستند، بایستی در اولین فرصت با پزشک متخصص تماس بگیرند و از خدمات درمانی مناسب بهره‌مند شوند.
۲. نداشتن استراحت کافی
دروان نقاهت پس از زایمان، رسیدگی به نوزاد و شیردهی برای مادران بسیار خسته کننده است. خستگی زیاد در تولید شیر اختلال ایجاد می‌کند و یکی از دلایل عمده کمبود شیر مادر است. مادران در این دوران بایستی از کمک و حمایت همسر، اعضای خانواده و دوستان خود بهره‌مند شوند تا زمان کافی برای استراحت و بهبودی داشته باشند. استراحت کافی موجب تولید شیر بیشتر می‌شود.
۳. بارداری مجدد
اگر در دوران شیردهی مجدداً باردار شوید، هورمون‌های بارداری موجب کاهش تولید شیر می‌شوند. راه حل قطعی برای افزایش شیر در دوران بارداری وجود ندارد.
اگر نوزاد زیر یک سال باشد، بایستی از شیرخشک برای تغذیه نوزاد استفاده شود. برای کودکان بالای یک سال که توانایی خوردن غذای جامد دارند، معمولا نیاز به دادن شیرخشک نیست. البته پزشک کودک می‌تواند بهترین تصمیم را در این زمینه بگیرد.
4. تغذیه با شیرخشک
پس از تولد نوزاد، میزان تولید شیر مادر بر اساس نظام عرضه و تقاضا تنظیم می‌شود. اگر تغذیه نوزاد تنها از شیر مادر باشد، تولید شیر افزایش می‌یابد. از سویی دیگر تغذیه نوزاد با شیرخشک چندین بار در روز، موجب کاهش تولید شیر مادر می شود.
دوشیدن شیر در فواصل میان نوبت‌های شیردهی نیز موجب می‌شود که بدن شیر بیشتری تولید کند. حتی اگر نوزاد در آن لحظه شیر نمی‌خورد. می‌توانید شیر را در فریزر نگهداری کنید و هر زمان که لازم داشتید از آن استفاده کنید.
۵. کاهش مایعات ورودی و گرفتن رژیم‌های سخت
بیشتر زنان پس از زایمان تمایل زیادی به گرفتن رژیم و کاهش اضافه وزن دوران بارداری دارند. داشتن یک رژیم غذایی سالم در دوران شیردهی از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین دریافت ۵۰۰ کالری اضافه در این دوران برای تولید شیر مورد نیاز نوزاد، لازم است. برای دریافت این میزان کالری می‌توانید میان‌وعده‌های مغذی مانند ترکیب میوه‌ها با کره بادام زمینی یا آجیل را به رژیم غذایی خود اضافه کنید.
نوشیدن آب کافی نیز برای تولید شیر مادر از اهمیت زیادی برخوردار است. میزان مایعات ورودی بر میزان تولید شیر مادر تاثیر مستقیمی می‌گذارد. به مادران شیرده توصیه می‌شود که همواره یک بطری آب به همراه خود داشته باشند و در طول روز از آن بنوشند. همچنین نوشیدن یک لیوان آب یا آبمیوه پیش و پس از شیردهی توصیه می‌شود.
6. مصرف ادویه و گیاهان دارویی
مصرف مقادیر اندک از هر گیاه یا ادویه‌ای مشکلی ایجاد نمی‌کند. اما استفاده زیاد از برخی ادویه‌ها و گیاهان دارویی موجب کم شدن شیر مادر می‌شود.
مصرف نعناع و مریم گلی مستقیما بر روی شیر مادر تاثیر می‌گذارد. تاثیر آن‌ها به حدی است که از آن‌ها برای خشک شدن شیر استفاده می‌کنند.
به همین دلیل بهتر است در استفاده از آدامس و آب نبات نعناعی در دوران شیردهی محتاط باشید.
همچنین مصرف زیاد گیاهانی مانند جعفری، پونه کوهی، یاس و بومادران در دوران شیردهی توصیه نمی‌شود.
۷. بیماری
ابتلا به بیماری‌های ویروسی مانند آنفولانزا، سرماخوردگی یا بیماری‌های گوارشی به خودی خود موجب کم شدن شیر نمی‌شود. اما علائم همراه با آن مانند خستگی، اسهال، استفراغ یا کاهش اشتها، شیر مادر را کاهش می‌دهد. بهتر است هنگام بیماری، در خانه استراحت کنید و از نزدیکانتان بخواهید که در رسیدگی به امور خانه و نوزاد به شما کمک کنند تا توان کافی برای تولید شیر داشته باشید.
۸. سیگار کشیدن
سیگار کشیدن در فرآیند آزادسازی اکسی توسین در بدن اختلال ایجاد کند. اکسی توسین هورمونی است که موجب جاری شدن شیر می‌شود.
توصیه پزشکان این است که در دوران شیردهی سیگار کشیدن را ترک کنید، یا حداقل در حضور نوزاد سیگار نکشید.
حداقل ۲ ساعت قبل از شیردهی سیگار نکشید تا جاری شدن شیر مختل نشود.
اگر در ترک سیگار به مشکل برخورده اید، حتما از کمک پزشکان بهره‌مند شوید.
9. نوشیدن الکل
الکل نیز مانند سیگار در جاری شدن شیر اختلال ایجاد می‌کند. الکل همچنین عطر و طعم شیر مادر را تغییر داده و باعث می‌شود نوزاد تمایل کمتری به خوردن شیر داشته باشد. کمتر شیر خوردن نوزاد نیز تولید شیر را کاهش می‌دهد و بدین ترتیب نوزاد قادر به کسب مواد لازم از شیر مادر نخواهد بود.
همچنین الکل وارد شیر می‌شود و موجب تاخیر در رشد نوزاد می‌شود.
۱۰. مصرف مواد غذایی دارای کافئین زیاد
سودا، قهوه، چای و شکلات اگر به صورت متعادل مصرف شوند، مشکلی ایجاد نمی‌کنند. اما مقادیر زیاد کافئین موجب دی هیدراته شدن (کم آبی بدن) و کاهش تولید شیر می‌شود. همچنین بخشی از کافئین وارد شیر می‌شود و نوزاد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. مصرف کافئین زیاد موجب بی قراری و بدخوابی نوزاد می‌شود.
بهتر است مصرف چای و قهوه را در روز به ۱ تا ۲ فنجان محدود کنید.‌
می‌توانید قهوه‌های فاقد کافئین (decaffeinated coffee) را جایگزین قهوه کنید.
کم شدن و خشک شدن شیر مادر
11. مصرف برخی دارو‌ها
مصرف بسیاری از دارو‌ها در هنگام شیردهی ایمن است. اما برخی دیگر موجب کم شدن و خشک شدن شیر مادر می‌شوند؛ بنابراین بهتر است قبل از مصرف هر گونه دارو (حتی دارو‌های بدون نسخه OTC)، با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
دارو‌های خاص: برخی از دارو‌ها در فرایند تولید شیر اختلال ایجاد می‌کنند و برخی دیگر تولید شیر را کاهش می‌دهند.
دارو‌های سرماخوردگی، سینوزیت و حساسیت که دارای یک ماده دکونژستانت بنام سودوفدرین هستند، مانند Sudafed، Advil Cold، Sinus و Claritin-D، موجب خشک شدن آبریزش بینی می‌شوند، اما همزمان شیر مادر را نیز خشک می‌کنند.
پیش از تجویز هر دارویی به پزشک خود بگویید که در حال شیردهی هستید. بر اساس علائم، پزشک یک داروی بی خطر برای دوران شیردهی را برایتان تجویز می‌کند.
- قرص های ضد بارداری: مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری نیز در تولید شیر اختلال ایجاد می‌کند. برخی از این نوع قرص‌ها دارای هورمون استروژن هستند که باعث کاهش تولید شیر می‌شود.
- قرص‌های دارای پروژستین (هورمون پروژسترون سنتز شده) گزینه مناسبی برای مادران شیرده هستند. پزشک می‌تواند با توجه به شرایط، بهترین گزینه را به شما معرفی کند.
- همچنین گزینه‌های غیر دارویی مانند دیافراگم، کاندوم یا IUD غیر هورمونی نیز گزینه‌های مناسبی هستند، زیرا در تولید شیر اختلال ایجاد نمی‌کنند.
12. بازگشت به کار
برخی از مادران حتی پیش از شش ماهگی نوزاد به سرکار خود باز می‌گردند. اما تطبیق با شرایط جدید برای مادر و نوزاد کمی زمان‌بر است. برای مادران شاغل، شیردهی و دوشیدن شیر مساله بغرنجی است. از آنجایی که تولید شیر بر مبنای نظام عرضه و تقاضاست، کاهش دفعات شیردهی منجر به کاهش تولید شیر می‌شود. از سویی دیگر استرس بازگشت به کار و عدم تعادل میان مسئولیت‌های خانه و وظایف شغلی به این مساله دامن می‌زند.
13. تغییرات هورمونی پس از زایمان
سطح هورمون‌ها در بدن پس از زایمان دچار تغییر و تحول می‌شود. تغییرات هورمونی ممکن است موجب کم شدن شیر مادر شود، زیرا بدن مادر به تدربج به حالت پیش از بارداری باز می‌گردد. برخی از مادران با شروع پریود پس از زایمان، با کاهش تولید شیر مواجه می‌شوند. البته با افزایش دفعات شیردهی یا دوشیدن شیر می‌توانید از کاهش شیر مادر جلوگیری کنید.
14. شروع غذای کمکی برای نوزاد
هنگامی که نوزاد خوردن غذای جامد را شروع می‌کند، به تدریج دفعات شیردهی کاهش می‌یابد و نوزاد به خوردن پوره و غذای مخصوص تمایل پیدا می‌کند. در این روند به طور طبیعی نیاز نوزاد به خوردن شیر کمتر شده و به تناسب آن شیر کمتری نیز تولید می‌شود.
عوامل دیگری که موجب کم شدن و خشک شدن شیر مادر می‌شوند عبارتند از:
- زایمان زودرس
- چاقی بیش از حد مادر
- فشار خون بالا پس از زایمان
- دیابت کنترل نشده مادر

نشانه‌های کمبود شیر مادر
اگر گمان می‌کنید که شیرتان برای نوزاد کافی نیست، به دنبال نشانه‌های زیر باشید:
- تعداد پوشک‌های مصرفی نوزاد در روز کمتر از حد متوسط است.
- نوزاد در زمان شیردهی ناراضی به نظر می رسد.
- میزان افزایش وزن نوزاد رضایت بخش نیست.
- کم آبی در نوزادان موجب تیره شدن رنگ ادرار، زردی و بی حالی آن‌ها می‌شود.
اگر نوزاد یک یا چند مورد از این علائم را نشان می‌دهد، الزاما به معنای کمبود شیر مادر نیست و ممکن است نشانه بیماری نوزاد باشد. در این شرایط بهتر است نوزاد را برای تشخیص قطعی نزد پزشک ببرید.

راه‌های افزایش شیر مادر
به کار بستن نکات زیر کمک می‌کند تا تولید شیر مادر افزایش یابد.
- به محض تولد نوزاد شیردهی را آغاز کنید. انتظار طولانی برای شروع شیردهی منجر به کاهش تولید شیر می‌شود. بلافاصله پس از زایمان، با نوزاد تماس پوستی برقرار کنید و در اولین ساعت پس از زایمان شیر دهی را آغاز کنید. اگر در اولین دفعات شیردهی با مشکل مواجه شده اید، مطلب ۲۴ دلیل برای نیامدن شیر بعد از زایمان + راه‌های عملی برای افزایش شیر را مطالعه کنید.
- به دفعات زیاد به نوزاد شیر بدهید. در هفته‌های اول تولد، نوزاد هر دو تا سه ساعت نیاز به خوردن شیر دارد، حدود ۸ تا ۱۲ بار در روز. برای کسب اطلاعات بیشتر، مطلب تعداد دفعات شیردهی به نوزاد بر اساس سن او را مطالعه کنید.
- پستان به دهان گرفتن نوزاد را بررسی کنید. بررسی کنید که نوزاد به درستی هاله پستان را به دهان گرفته باشد. نشانه‌های بلعیدن شیر را در نوزاد مشاهده کنید.
- از مشکلات شیردهی آگاه باشید. تناوب در شیردهی از هر پستان را رعایت کنید تا تولید شیر در یکی از پستان‌ها کاهش نیابد. برای آگاهی بیشتر در این زمینه، مطالب شیر خوردن نوزاد از یک سینه، دلایل و راهکار‌ها و ۱۵ مورد از مشکلات شیردهی و راه حل آن‌ها را مطالعه کنید.
- نوبت های شیردهی را کاهش ندهید. هربار که یکی از نوبت‌های شیردهی را به هر دلیلی از دست دادید، شیر خود را بدوشید تا تولید شیر تحریک شود.
- در دادن پستانک به نوزاد عجله نکنید. اگر تصمیم دارید به نوزاد پستانک بدهید، تا یک ماه پس از تولد او دست نگه دارید. این زمان به شما فرصت می‌دهد تا ذخیره شیر مورد نیاز او را تامین کنید. اگر نوزاد در هنگام شیردهی ناآرام است، مطلب ۷ دلیل برای بی قراری نوزاد هنگام شیر خوردن و ۷ راهکار پیشنهادی را مطالعه کنید.
- در استفاده از دارو‌ها محتاط باشید. همانگونه که پیش از این گفته شد، برخی دارو‌ها موجب کاهش تولید شیر می‌شوند و برخی قرص‌های پیشگیری از بارداری نیز در جاری شدن شیر اختلال ایجاد می‌کنند.
- نوشیدن الکل و کشیدن سیگار را ترک کنید. نوشیدن الکل موجب کاهش تولید شیر می‌شود. سیگار کشیدن نیز تاثیر مشابهی دارد.
- شیر بیشتری بدوشید. تعداد دفعات شیردوشی را افزایش دهید و در هر نوبت شیردهی کاملا پستان‌ها را تخلیه کنید. حتی اگر نوزاد گرسنه نیست، هر دو ساعت یک بار شیر را بدوشید و فریز کنید. بدین ترتیب در طول چند روز تولید شیر افزایش چشمگیری می‌یابد.
- پس از هر نوبت شیردهی، شیر بدوشید. بعد از شیر دادن به نوزاد، شیر باقی مانده را بدوشید. یک لیوان آب بنوشید و پس از ۲۰ دقیقه دوباره شیر بدوشید. این کار پس از هر نوبت شیردهی انجام دهید تا شاهد افزایش شیر باشید.
از مواد غذایی شیرافزا استفاده کنید. خوردن جو دوسر موجب افزایش تولید شیر مادر می‌شود. ماءالشعیر نیز دارای مقدار زیادی مخمر است که به تولید شیر کمک می‌کند. همچنین دمنوش‌های گیاهی و قطره های شیرافزا، برای این منظور وجود دارند که در صورت تجویز پزشک می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید.

سخن آخر
نوشیدن شیر کافی و مغذی برای حفظ سلامتی و رشد همه جانبه نوزاد بسیار مهم است. اما شیر مادر تنها منبع تامین نیاز کودک نیست. اگر به هر دلیل نتوانستید شیردهی به نوزاد را ادامه دهید، با پزشک درباره مناسب‌ترین نوع شیرخشک برای نوزادتان مشورت کنید. برای آشنایی با انواع شیرخشک، مطلب انواع شیر خشک نوزادان و راهنمای انتخاب آن را مطالعه کنید. در نظر داشته باشید که فارغ از تغذیه، نوزاد به مادری سالم از لحاظ جسمی و روانی نیاز دارد. تجربیات خود را از مشکلات شیردهی و کافی نبودن شیر با ما و دیگر مادران همراه ستاره در بخش نظرات و پرسش‌ها در میان بگذارید.