استرس پس از سانحه در کودکان، علائم و درمان

اختلال استرس پس از سانحه در کودکان یا PTSD در کودکان به حالتی گفته می‌شود که گاهی در مواجهه با رویدادی آسیب‌ زا در کودکان بوجود می‌آید. این اختلال زمانی رخ می‌دهد که حادثه‌ای فراتر از تحمل و طاقت کودک رخ دهد. سال‌های کودکی اهمیت بسیار زیادی در رشد و پرورش کودک دارند به همین دلیل لازم است تا هرگونه اختلال در این سن شناسایی و درمان شود. این اختلال ممکن است زمینه‌ساز مشکلات بعدی در بزرگسالی شود. این مشکلات پیامدهای جدی را به دنبال می‌آورند که ممکن است یادگیری و رشد کودک مختل شود. در ادامه مطلب راجع به این اختلال و درمان آن توضیح داده‌ایم. در صورت نیاز به مشورت راجع به این موضوع می‌توانید از مشاوره کودک کمک بگیرید.

تعریف اختلال
اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD برای کودکانی به کار برده می‌شود که با رویدادی به شدت آسیب‌زا و ناراحت کنده مواجهه شده‌‌اند و آن رویداد به طور عمیقی بر زندگی اجتماعی، روزمره ‌و تحصیل آن‌ها تاثیر گذاشته‌است. اختلال PTSD در کودکان دشوارتر از بزرگسالان است چرا که کودکان درک کم‌تری نسبت به واقعیت محیط اطراف خود دارند. اگر اختلال استرس پس از سانحه و همچنین دیگر اختلالات روانی در کودکی شناسایی نشوند تاثیرات عمیق و مخربی بر آینده‌ی فرد به‌جا می‌گذارند. به همین دلیل لازم است تا والدین نسبت به علائم کودک خود هوشیار باشند.

شرایط ایجاد
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) جزو اختلالات مربوط به سانحه و عوامل استرس‌زا محسوب می‌شود. این اختلال زمانی در کودک اتفاق می‌افتد که کودک شرایطی استرس‌زا را مشاهده کند‌، بشنود، درگیر آن شود و یا به‌طور مستقیم آن را تجربه کند. عواملی مانند زلزله، از دست دادن والدین، تجاوز جنسی، تصادف، خشونت و ضرب و جرح در خانواده، طلاق والدین، مشاجرات شدید والدین و... ممکن است باعث بروز این اختلال در کودکان شود. تاثیر این وقایع در کودکان به نوع حادثه، شدت، محیطی که حادثه در آن اتفاق افتاده، تداوم و تسلسل وقایع، سن کودک و بی‌دفاع بودن او بستگی دارد.

نشانه‌ها و علائم
از جمله نشانه‌های اختلال PTSD می‌توان به احساس درماندگی مداوم در کودک، رفتارهای آشفته، بی‌قراری، اجتناب از یادآوری رویداد آسیب‌زا، افسردگی، پرخاشگری کودکان، ناسازگاری با همسالان، تاخیر در رشد زبان و ناتوانایی‌های یادگیری و گفتاری احساس‌ بیزاری از دیگران و گوشه‌گیری اشاره کرد. این علائم ممکن است بعد از مدتی کاهش یابند؛ اما امکان بروز علائم ماه‌ها و سال‌ها پس از واقعه وجود دارد. عواملی مانند سابقه خانوادگی، تجربیات دوران کودکی، ویژگی‌های شخصیتی و ناراحتی‌های روانی پیشین در بروز و تشدید نشانگان موثر است. از دیگر نشانه‌های این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
۱. کودک مدام احساس گناه و شرمزدگی می‌کند
۲. نسبت به رویدادهای مثبت فقر هیجانی و بی احساسی دارد
۳.واپس‌روی رشدی، به صورتی که به رفتارهای اولیه کودکی مانند شب ادراری و مکیدن انگشت بر می‌گردد
۴.کودک رفتارهای هیجانی و برانگیختگی بیش از حد از خود نشان می‌دهد و مدام گوش به زنگ است
۵.کودک دچار اختلالات خواب، کابوس و رویاهای بدون محتوا می‌شود
۶.از مکان‌هایی که یادآور واقعه ناخوشایند است اجتناب می‌کنند
۷.تمایل به بازی‌های تکراری در موضوع و پیرامون واقعه ناخوشایند

تشخیص اختلال PTSD در کودکان
شما نمی‌توانید با مشاهده‌ی علائم بالا به کودک خود برچسب اختلال بزنید. تشخیص این اختلال باید توسط مشاور روانشناس متخصص و یا پزشک متخصص صورت بگیرد. اگر گروهی از علائم بالا را در کودک خود مشاهده کردید و اخیرا نیز واقعه‌ای ناخوشایند برای کودکتان اتفاق افتاده به روانشناس مراجعه کنید. مشاور با بررسی رفتارهای کودک و از طریق مصاحبه بالینی تشخیص قطعی را به شما می‌دهد. ممکن است بخشی از علل بروز این اختلال به عوامل زیستی و ژنتیکی مربوط باشد اما هیچ آزمایش ژنتیکی برای تشخیص آن وجود ندارد.

درمان PTSD در کودکان
درمان اختلال استرس پس سانحه در کودک به صورت درمان رفتاری شناختی بسیار موثر است. همچنین مشاور روانشناس با استفاده از گروه درمانی و درمان مواجهه سازی به کودک کمک می‌کند تا به تدریج و به صورت مداوم تحت شرایط کنترل شده قرار بگیرد و با استرس و ترس ناشی از حادثه کنار بیاید. اگر بلافاصله بعد از حادثه آسیب‌زا کودک خود را تشویق کنید تا نزد شما و یا مشاور از احساسات، ترس و تجربه‌ی خود صحبت کند علائم به میزان زیادی کاهش پیدا می‌کنند و احتمال گسترش اختلال کم می‌شود. کودکانی که بعد از حادثه مشاوره دریافت می‌کنند وصعیت بهتری دارند. غرقه سازی، رفتار درمانی، حساسیت زدایی منظم از روش‌‌های موثر در درمان PTSD در کودکان است.
درمان شناختی PTSD
جهت درمان شناختی باید راه‌های برخورد منطقی با شرایط و نحوه‌ی تجزیه مشکلان به زبان ساده به کودک آموخته شود. کودک با کمک مشاور می‌تواند واحدهای قابل کنترل، فشار روانی را کاهش دهد. والدین باید به کودک خود آموزش دهند که بین سرزنش خود و اجتناب از واقعه تعادل ایجاد کند. این حس را در فرزند خود به وجود بیاورید که آن‌قدر ‌که خود احساس گناه می‌کنند در وقوع حادثه مقصر نیستند و مسئولیتی ندارند.
درمان دارویی PTSD
برای کودکان مبتلا به PTSD که نشانه‌های اضطرابی، هیجانی و شوکه شدن دارند داروهای ضد اضطراب مانند بنزودیازپین‌ها تجویز می‌شود. برای کودکانی که نشانه‌های بی‌قراری، پرخاشگری، تکانشگری و بازگشت به گذشته دارند داروی کاربامازپین مورد استفاده قرار می‌گیرد. از داروهای ضد افسردگی مانند باز دارنده‌های باز جدب سروتونین و بازدارنده‌های منوآیین اکسیدازآمین برای درمان کرختی و گوشه‌گیری‌های کودک تجویز می‌شود. داروها تنها تا حدودی علائم PTSD را کاهش می‌دهند و درصورت قطع آن‌ها علائم برمی‌گردد به همین دلیل لازم است حتما از درمان‌های رفتاری شناختی برای کمک به فرزند خود بهره بگیرید.