پس از تولد نوزاد، چه مراقبت هایی لازم است؟

زمانی که نوزاد سالم و به موقع به‌ دنیا آید، سن داخل رحمی ۳۷ تا ۴۲ هفته، وزن ۲.۸ تا ۴ کیلوگرم، دور سر ۳۳ تا ۳۷ سانتی‌متر و قد ۵۳ تا ۴۸ سانتی‌متر دارد. طی ۲۴ ساعت اول تولد تمام نوزادان معاینه فیزیکی کامل می‌شوند تا از سلامت‌شان اطمینان حاصل شود. علایم حیاتی مانند تعداد تنفس، ضربان قلب و دمای بدن اندازه‌گیری می‌شود. اولین ادرار نوزاد باید طی ۳۰ ساعت اول تولد دفع شود و اولین مدفوع طی ۴۸ ساعت اول تولد رخ می‌دهد. چنان‌چه در زمان‌های مذکور دفع ادرار و مدفوع انجام نشده باشد، نوزاد نیاز به بررسی دارد.

تمامی نوزادان سالم در روزهای اول تولد هر روز ۱ تا ۲ درصد از وزن بدن‌شان را از دست می‌دهند ولی حداکثر این کاهش وزن باید ۱۰ درصد وزن تولد باشد و بیش از آن غیرطبیعی است، پس از این کاهش وزن اولیه، وزن‌گیری شروع می‌شود و حدود ۷ تا ۱۰ روز پس از تولد به وزن اولیه موقع تولد می‌رسند. از آن پس نوزاد روزانه ۲۰ تا ۳۰ گرم وزن‌گیری دارد. دور سر نوزاد نیز طی یک ماه اول تولد ۲ سانتی‌متر و قد وی ۳.۵ سانتی‌متر رشد می‌کند.

بهترین شیر برای هر نوزاد شیر مادرش است و باید در‌ همان ساعت اولیه شیردهی شروع شود. زمان مناسب برای شیر دادن به یک نوزاد سالم وقتی است که نوزاد از خواب بیدار شده و سر خود را به‌ طرف صدای مادر چرخانده و دهانش را باز می‌کند. از شیر دادن سر ساعت مشخص پرهیز کنید. نوزاد سالم خودش زمان شیر خوردن را مشخص می‌کند. نشانه‌های کفایت شیر مادر عبارت است از خواب عمیق پس از شیر خوردن، پوست شاداب، دفع روزانه ۶ بار ادرار، کاهش وزن اولیه و وزن‌گیری مطابق آن‌چه ذکر شد و تغییر رنگ مدفوع به رنگ زرد از روز چهارم تولد.

اولین حمام را می‌توان یک تا ۴ ساعت پس از ثابت ماندن دمای بدن نوزاد انجام داد؛ پس حتی در روز اول تولد هم می‌توان نوزاد را حمام کرد. وجود بند ناف منعی برای حمام کردن نیست و حمام نوزاد در منزل هفته‌ای ۳ بار انجام می‌شود. پس از حمام، بند ناف را با یک گاز استریل خشک کنید. بند ناف باید در معرض هوا باشد. هیچ پوششی روی بند ناف نگذارید؛ حتی پوشک نوزاد را تا زنید و زیر بند ناف ببندید. بهتر است از محلول‌های ضدعفونی برای بند ناف استفاده نکنید و آن را خشک و تمیز نگه دارید.

در ساعت اول تولد برای پیشگیری از عفونت چشم، محلول نیترات نقره یا پماد اریترومایسین به چشم نوزاد زده می‌شود. کلیه نوزادان یک نوبت ویتامین K عضلانی طی ۶ ساعت اول تولد دریافت می‌کنند که از اختلالات انعقادی پیشگیری می‌کند. واکسن هپاتیت B عضلانی بدو تولد برای تمام نوزادان تجویز می‌شود. سایر واکسن‌های بدو تولد عبارت است از «ب ث ژ» و قطره خوراکی فلج اطفال که در زمان ترخیص نوزاد به او خورانده می‌شود. از روز پانزدهم تولد قطره مولتی‌ ویتامین یا قطره A+D به ‌میزانی که ۴۰۰ واحد ویتامین D روزانه را به بدن نوزاد برساند، به تمامی نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند تجویز می‌شود.

در روز سوم تا پنجم تولد، غربالگری کم‌کاری مادرزادی تیروئید با نمونه‌گیری از پاشنه پا در کلیه نوزادان انجام می‌شود. اکنون نیز غربالگری شنوایی نیز در اکثر بیمارستان‌های کشور در زمان ترخیص نوزاد انجام می‌شود و همچنین اختلالات ارثی دیگری مثل گالاکتوزمی و فنیل‌کتونوری هم در دوره نوزادی قابل غربالگری است. نمونه خون بند ناف نوزاد برای ۱۴ تا ۲۱ روز قابل نگهداری است و برحسب نیاز می‌توان آزمایش‌های لازم را روی آن انجام داد.

بهتر است فواید و مضرات ختنه برای والدین گفته شود تا خودشان تصمیم بگیرند. از فواید آن کاهش احتمال ابتلا به عفونت ادراری و از مضرات آن احتمال خونریزی، عفونت و تنگی نوک مجرای ادرار است. در نوزادانی که اختلال انعقادی یا ابهام تناسلی دارند یا وضعیت بالینی‌شان خوب نیست، ختنه انجام نمی‌شود. پیش از انجام ختنه باید از تکنیک‌های کاهش درد در نوزاد کمک گرفت زیرا نوزادان درد را به‌خوبی حس می‌کنند و تحمل درد برایشان مضر است. از رعایت نکات استریل طی ختنه اطمینان حاصل کنید. پس از انجام ختنه نیاز نیست که برای ترخیص نوزاد منتظر ادرار کردن وی باشیم. چنان‌چه حداقل دو ساعت پس از ختنه نوزاد خونریزی نداشت، می‌توان او را به منزل برد.

بهتر است حداقل ۴۸ ساعت پس از تولد، نوزاد در بیمارستان و نزد مادر بماند، در برخی شرایط می‌توان نوزاد را زود‌تر از ۴۸ ساعت ترخیص کرد؛ نوزاد از طریق زایمان طبیعی متولد شده باشد، سن داخل رحمی‌اش بین ۳۸ تا ۴۲ هفته باشد یا وزن مناسب داشته باشد، علایم حیاتی مثل تعداد تنفس و دمای بدن طبیعی باشد، در معاینه بالینی یافته‌ای که نیاز به درمان فوری داشته باشد یافت نشود، حداقل یک بار دفع ادرار و مدفوع داشته باشد، حداقل دو بار شیر خوردن خوب داشته باشد، طی ۲۴ ساعت اول تولد زردی نداشته باشد، مادر توانایی نگهداری از نوزاد را داشته باشد و برنامه مراجعه بعدی پس از ترخیص به مادر گفته شده باشد.

اگر نوزاد طی ۴۸ ساعت اول تولد ترخیص ‌شود، مراجعه بعدی طی ۴۸ ساعت پس از ترخیص است. اگر طی ۴۸ تا ۷۲ ساعت پس از تولد ترخیص شود، باید طی ۲ تا ۳ روز پس از ترخیص مراجعه کند. نکات مهم در مراجعه‌ پس از ترخیص عبارت است از میزان کاهش وزن اولیه‌ نوزاد، نحوه شیردهی و نشانه‌های کفایت شیر مادر، بروز زردی در نوزاد، شنیده شدن صدای اضافه در قلب نوزاد (خیلی از بیماری‌های قلبی در بدو تولد علامتی ندارند و چند روز پس از تولد خود را نشان می‌دهند)، وجود ارتباط عاطفی مناسب بین مادر و نوزاد و وجود نشانه‌های عفونت مثل خواب‌آلودگی یا کاهش رفلکس نوزادی.