فقر آهن در کودکان، افزایش جذب آهن

تمام گلبول‌های قرمز خون در هموگلوبین خود آهن دارند، هموگلوبین پروتئینی است که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن می‌رساند. آهن هموگلوبین را قادر می‌سازد تا با اکسیژن پیوند برقرار کرده، آن را حمل کند و به نقاط نیازمند اکسیژن برساند. اگر کودک آهن کافی از راه تغذیه دریافت نکند، دچار فقر آهن می‌شود، یعنی چون بدنش نمی‌تواند هموگلوبین تولید کند، تعداد گلبول‌های قرمز آن کاهش می‌یابد. این عارضه کم‌خونی یا آنمی نام دارد. بیماران دچار کم‌خونی اکسیژن کمتری به سلول‌ها و بافت‌های بد‌شان می‌رسد و در نتیجه عملکرد بدنشان مختل می‌شود. آهن برای عملکرد مناسب عضلات، تولید انرژی و رشد مغز بسیار مهم است. در نتیجه کودکان دچار فقر آهن با اختلالات یادگیری و مشکلات رفتاری روبرو می‌شوند.
اگر علائم کم‌ خونی فقر آهن را در فرزندتان مشاهده می‌کنید و نگران سلامت وی هستید، حتماً به متخصص اطفال مراجعه کنید. متخصص اطفال داروی مناسب را پس از معاینه کودک تجویز می‌کند و شما را درباره مصرف غذاهای سرشار از آهن راهنمایی می‌کند تا مشکل کم‌خونی برطرف شود.

علل
علل زیر به کم‌خونی ناشی از فقر آهن می‌انجامد.
کمبود آهن در تغذیه
آهن از راه تغذیه دریافت می‌شود، اما از هر ۱۰ تا ۲۰ میلی گرم آهن هضم شده فقط یک میلی‌گرم از آن جذب می‌شود. چنانچه کودک تغذیه متعادل سرشار از آهن نداشته باشد، دچار سطحی از کم‌ خونی فقر آهن می‌شود. این عارضه در نوزادان حدوداً یک ساله مشاهده می‌شود و عموماً ناشی از مصرف بیش از حد شیر گاو و دریافت نکردن آهن کافی نیست.
تغییرات بدن
تغییراتی که در بدن رخ می‌دهد، مانند جهش‌های رشد کودکان و نوجوانان، نیازمند آهن بیشتر و تولید بیشتر گلبول‌های قرمز است.
ناهنجاری‌های دستگاه گوارش
سوء جذب آهن از عوارض جراحی‌های دستگاه گوارش محسوب می‌شود.
خونریزی
خونریزی باعث کاهش آهن خون و در نتیجه کم‌خونی فقر آهن می‌شود. خونریزی گوارشی، قاعدگی یا آسیب‌دیدگی از علل از دست رفتن خون بدن به شمار می‌رود.

عامل‌های خطر کمبود آهن در کودکان
نوزادان و کودکان زیر بیشتر مستعد کمبود آهن هستند:
نوزادان نارسی که حداقل سه هفته زودتر از موعد مقرر زایمان به دنیا آمده‌اند یا هنگام تولد وزن کمی داشته‌اند.
نوزادانی که قبل از یک سالگی شیر گاو یا شیر بز مصرف می‌کنند.
نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، اما غذاهای مکمل حاوی آهن را پس از 6 ماهگی دریافت نکرده‌اند.
نوزادانی که از شیر خشکی تغذیه می‌کنند که با آهن غنی نشده است.
کودکان یک تا پنج سالی که روزانه بیش از 710 میلی لیتر شیر گاو، شیر بز یا شیر سویا می‌نوشند.
کودکان مبتلا به بیماری‌هایی مانند عفونت‌های مزمن یا با تغذیه محدود
کودکانی که در بازه سنی یک تا پنج سال در معرض سرب قرار گرفته‌اند.

نشانه‌ها و علائم
کمبود آهن توانایی عملکردی کودک را کاهش می‌دهد. با این حال اکثر نشانه‌ها و علائم فقر آهن در کودکان تا زمان ابتلا به کم‌خونی فقر آهن بروز نمی‌یابد. اگر فرزندتان عامل‌های خطر کمبود آهن را دارد، از متخصص اطفال کمک بگیرید. نشانه‌ها و علائم کم‌ خونی فقر آهن به شرح زیر است:
رنگ پریدگی
خستگی مزمن
رشد کم
بی‌اشتهایی
تنفس تند و غیرطبیعی
مشکلات رفتاری
عفونت‌های مکرر
ویار غیرعادی برای خوراکی‌های غیرمغذی مانند یخ، خاک، رنگ یا نشاسته
میزان آهن مورد نیاز کودکان
هنگام تولد مقداری آهن ذخیره شده در بدن نوزادان وجود دارد، اما میزان معینی از آهن باید به طور مستمر به این ذخیره اضافه شود تا سوخت مورد نیاز برای رشد و نمو سریع نوزاد را تامین کند.

تشخیص
کم‌خونی فقر آهن غالباً هنگام چک‌آپ مشخص می‌شود. نوزادان نیز بهتر است تا قبل از یک سالگی آزمایش تعیین کم‌خونی (آنمی) بدهند، البته این غربالگری برای برخی کودکان، مانند نوزادان نارسی که میزان آهن بدنشان کمتر از نوزادان عادی است، زودتر انجام می‌شود.
چنانچه کودکان بزرگتر خسته و ضعیف به نظر برسند، متخصص اطفال احتمال کمبود آهن می‌دهد. در این حالت متخصص اطفال درباره رژیم غذایی و رشد کودک سوال می‌کند و برای اطمینان از پایین بودن هموگلوبین یا آهن خون و تایید احتمال کم‌خونی دستور آزمایش خون می‌دهد. پزشک گاهی دستور آزمایش مدفوع می‌دهد، چون ممکن است دفع تدریجی مقدار کمی خون دلیل کم‌ خونی فقر آهن در کودکان باشد.

درمان
کودکان دچار کمبود فقر آهن معمولاً باید مکمل‌های روزانه آهن را دریافت کنند تا میزان آهن خونشان به حد مناسب برسد. مصرف مولتی ویتامین حاوی آهن و تغییر رژیم غذایی برای رفع مشکل کم‌خونی مفید است، اما کافی نیست. قبل از شروع مصرف مکمل‌های آهن حتماً با پزشک مشورت کنید، چون دریافت آهن بیش از اندازه نیز مشکلاتی را در پی دارد. بهتر است آهن ناشتا با مقدار کمی غذا مصرف شود. هنگام مصرف مکمل‌های آهن شیر یا نوشیدنی‌های کافئین‌دار به کودک ندهید، چون این خوراکی‌ها مانع از جذب آهن می‌شود. خوراکی‌هایی مانند آب پرتقال و دیگر غذاهای سرشار از ویتامین ث جذب آهن را افزایش می‌دهد.
حال کودک ظرف یک تا دو روز پس از شروع مصرف آهن بهتر می‌شود و اشتهای بیشتری نیز پیدا می‌کند. میزان هموگلوبین در طول یک ماه آینده و به موازات تولید گلبول‌های قرمز در بدن افزایش می‌یابد. معمولاً 3 تا 6 ماه طول می‌کشد تا مکمل آهن کمبود این عنصر مهم را جبران کند، البته برخی کودکان باید مدت بیشتری تحت درمان باشند. موثر نبودن درمان معمولاً نشان دهنده این است که بدن کودک آهن را به خوبی جذب نمی‌کند یا مقدار آهن دریافتی مناسب نیست. متخصص اطفال در این شرایط برای بررسی تغییر میزان آهن خون دستور آزمایش خون می‌دهد. کودکان دچار کم‌ خونی فقر آهن شدید باید توسط متخصص درمان شوند یا خون به آنان تزریق شود.

پیشگیری
توصیه‌های زیر را رعایت کنید تا فرزندتان دچار کمبود آهن نشود:
غذاهای سرشار از آهن تهیه کنید: پس از آن که فرزندتان شروع به خوردن غذاهای جامد کرد، یعنی معمولاً در بازه سنی 4 تا 6 ماهگی، به او غذاهای آهن‌دار مانند برشتوک غنی شده با آهن، پوره گوشت و پوره لوبیا بدهید. گوشت قرمز، مرغ، ماهی، لوبیا و سبزیجات با برگ سبز تیره منابع مناسبی از آهن هستند که باید آنها را در برنامه غذایی کودکان بزرگتر بگنجانید.
در مصرف شیر زیاده‌روی نکنید: به کودکان یک تا پنج ساله اجازه نوشیدن بیشتر از ۷۱۰ میلی‌لیتر شیر در روز ندهید.
جذب آهن را افزایش دهید: ویتامین ث جذب آهن از غذا را افزایش می‌دهد، بنابراین به فرزندتان غذاهای سرشار از ویتامین ث مانند مرکبات، طالبی، فلفل دلمه‌ای، گوجه فرنگی و سبزیجات با برگ سبز تیره بدهید تا آهن بیشتری را از غذا جذب کنند.