جراحی برداشتن تخمدان، مراحل انجام

عمل جراحی اوفورکتومی (oophorectomy) به منظور برداشتن یک یا هر دو تخمدان انجام می‌شود. تخمدان‌ها اندام‌های بادامی شکلی هستند که در دو طرف رحم در حفره لگن قرار دارند. تخمدان‌ها حاوی تخمک هستند و هورمون‌هایی را برای کنترل سیکل قاعدگی تولید می‌کنند.
جراحی ممکن است صرفاً جهت برداشتن تخمدان‌ها انجام شود یا تخمدان‌ها در قالب عمل هیسترکتومی برداشته شود؛ به عمل برداشتن رحم و احتمالاً ساختارهای اطراف آن، هیسترکتومی می‌گویند
برداشتن تخمدان یکی از عمل هایی است که باید ابتدا عوارض و نتایج آن به دقت بررسی شود و فقط درمواردی انجام شود که راه دیگری برای درمان وجود ندارد چرا که بعد از انجام این عمل امکان بارداری وجود نخواهد داشت.

انواع اوفورکتومی
اوفورکتومی اصطلاحی عام است که برای جراحی برداشتن یک یا هر دو تخمدان به کار برده می‌شود. اما اوفورکتومی انواع مختلفی دارد که در ادامه آن‌ها را توضیح می‌دهیم:
اوفورکتومی یک طرفه: در این عمل یک تخمدان برداشته می‌شود. اوفورکتومی یک طرفه معمولاً زمانی انجام می‌شود که بیمار هنوز بخواهد باردار شود.
اوفورکتومی دوطرفه: هر دو تخمدان به منظور جلوگیری از بروز اختلال‌ها یا انتشار سلول‌های سرطانی برداشته می‌شود.
سالپنگو اوفورکتومی: لوله فالوپ به همراه تخمدان برداشته می‌شود. سالپنگو اوفورکتومی غالباً به منظور درمان سرطان یا اختلال‌های دیگر انجام می‌شود.
اوفورکتومی پروفیلاکتیک: این عمل که به آن اوفورکتومی پیشگیرانه نیز گفته می‌شود، جهت کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف در آینده انجام می‌شود.

دلیل انجام جراحی اوفورکتومی
جراحی اوفورکتومی به دلایل زیر انجام می‌شود:
آبسه لوله فالوپ ـ تخمدان: کیسه مملو از چرکی که لوله فالوپ و یک تخمدان را درگیر کرده است.
سرطان تخمدان
اندومتریوز
کیست‌ها یا تومورهای غیرسرطانی (خوش‌خیم) تخمدان
کاهش خطر ابتلا به سرطان تخمدان یا سرطان سینه در افراد مستعد
پیچ خوردگی تخمدان

انجام جراحی اوفورکتومی در کنار عمل‌های دیگر
عمل اوفورکتومی را می‌توان به صورت یک عمل مجزا انجام داد، اما این عمل غالباً بخشی از جراحی پیچیده‌تر هیسترکتومی است، عمل هیسترکتومی با هدف برداشتن رحم پس از یائسگی انجام می‌شود.
چنانچه بیمار مستعد ابتلا به سرطان تخمدان باشد، عمل اوفورکتومی عموماً همراه با عمل سالپینگکتومی (برداشتن لوله‌های فالوپ مجاور) انجام می‌شود؛ چرا که تخمدان و لوله‌های فالوپ مجاور خون‌رسانی مشترکی دارند. این عمل ترکیبی اصطلاحاً سالپنگو اوفورکتومی گفته می‌شود.

آمادگی قبل از اوفورکتومی
توصیه‌های مربوط به آمادگی قبل از اوفورکتومی عبارت است از:
روز قبل از جراحی شربت مخصوصی را برای پاک شدن روده‌ها بنوشید.
از یک روز قبل از جراحی دیگر چیزی نخورید و مصرف مایعات را نیز محدود کنید.
مصرف بعضی داروها را باید قطع کنید.
جراح دستور آزمایش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی و سی تی اسکن را برای تهیه طرح جراحی می‌دهد.

برنامه‌ریزی برای مدت بستری در بیمارستان
بیماران بعد از انجام جراحی اوفورکتومی چند روز در بیمارستان بستری می‌شوند. مدت بستری شدن به روش انجام عمل و دلیل جراحی بستگی دارد. از پزشک معالجتان سوال کنید که انتظار دارد دوره بستری چند روز طول بکشد.
وسایل زیر را قبل از مراجعه به بیمارستان آماده کنید:
دمپایی و لباس مناسب
وسایل شخصی مانند مسواک
وسایلی برای وقت‌گذرانی مانند کتاب و مجله

برنامه‌ریزی برای ناباروری
اگر می‌خواهید بچه‌دار شوید، با پزشک معالجتان درباره روش‌های مناسب انجام عمل صحبت کنید. برداشتن یک تخمدان (اوفورکتومی یک طرفه) برای درمان بعضی عارضه‌ها کفایت می‌کند. با وجود یک تخمدان همچنان پریود می‌شوید و می‌توانید به طور طبیعی آبستن شوید.
اگر هر دو تخمدان (اوفورکتومی دوطرفه) برداشته شود، اما رحم باقی بماند، می‌توانید با بهره‌گیری از تکنولوژی کمک باروری باردار شوید. از پزشک معالجتان بخواهید که شما را به متخصص باروری معرفی کنند تا ایشان روش‌های مختلف درمان را برایتان توضیح بدهند.

مراحل انجام اوفورکتومی
بیمار قبل از شروع عمل بیهوش می‌شود تا در طول عمل در وضعیتی مانند خواب باشد و به هوش نیاید.
جراحی اوفورکتومی به دو روش انجام می‌شود:
لاپاراتومی: جراح برشی طولانی را در پایین شکم ایجاد می‌کند تا به تخمدان‌ها دسترسی پیدا کند، سپس هر تخمدان را از رگ‌ها و بافت اطرافش جدا می‌کند و تخمدان را خارج می‌کند.
جراحی کم‌تهاجمی لاپاراسکوپی: جراح سه یا چهار برش بسیار کوچک را روی شکم ایجاد می‌کند.

جراح لوله‌ای را که دوربین بسیار ریزی در انتهای آن قرار دارد، از راه یکی از این برش‌ها و ابزار جراحی را از طریق برش‌های دیگر وارد بدن می‌کند. دوربین فیلم ثبت شده از داخل بدن را روی نمایشگر اتاق عمل نشان می‌دهد و جراح وسایل جراحی را با توجه به فیلم حرکت می‌دهد.
جراح هر کدام از تخمدان‌ها را از رگ‌ها و بافت اطرافش جدا می‌کند و در یک کیسه قرار می‌دهد. کیسه در پایان عمل از طریق یکی از برش‌های کوچک از داخل شکم بیرون کشیده می‌شود.
اوفورکتومی لاپاراسکوپی را در موارد خاص می‌توان با کمک ربات انجام داد. جراح تصاویر را در جراحی رباتیک روی نمایشگری سه بعدی می‌بیند و با کنترلی که انجام حرکات بسیار دقیق‌تر و ظریف‌تری را ممکن می‌گرداند، عمل را انجام می‌دهد.
این که جراح چه تکنیکی باز، لاپاراسکوپی یا رباتیک را برای انجام عمل انتخاب کند، به موقعیت بیمار بستگی دارد. اوفورکتومی لاپاراسکوپی یا رباتیک معمولاً دوران نقاهت و بستری کوتاه‌تر و درد کمتری را به دنبال دارد. اما این عمل‌ها برای همه مناسب نیستند و جراحی در بعضی موارد به روش بسته و لاپاراسکوپی شروع می‌شود، اما جراح بعد از شروع عمل تشخیص می‌دهد که لازم است عمل به روش باز انجام شود.

مراقبت بعد از جراحی
بهتر است از یکی از نزدیکانتان بخواهید که بعد از ترخیص از بیمارستان شما را به خانه برساند و چند روز مراقبتان باشد.
بعد از اکثر جراحی‌ها لازم است که دو تا سه هفته مرخصی بگیرید. در مواقع تعیین شده باید به پزشک مراجعه کنید تا ایشان فرآیند بهبود را تحت نظر بگیرند و توصیه‌های لازم را ارائه دهند.

طول دوران نقاهت
دوران نقاهت بعد از جراحی اوفورکتومی به عامل‌های متعددی از قبیل نوع جراحی بستگی دارد. جراحی لاپاراسکوپی فقط به یک روز بستری نیاز دارد، اما بیماران بعد از جراحی باز معمولاً دو یا چند روز در بیمارستان بستری می‌شوند.
توصیه‌های مربوط به مراقبت بعد از جراحی به وضعیت هر بیمار بستگی دارد، اما معمولاً شامل موارد زیر می‌شود:
قبل از جراحی و در طول دوران بهبود به خوبی استراحت کنید.
سعی کنید آرام باشید و نفس‌های عمیق بکشید.
ورزش نکنید یا اشیاء سنگین بلند نکنید.
رابطه جنسی نداشته باشید.
در دوران بهبود از تامپون استفاده نکنید.
برنامه غذاییتان را تغییر بدهید و در صورت لزوم برای درمان یبوست دارو مصرف کنید.
از موقعیت‌هایی که ممکن است منجر به عفونت شود، مانند دراز کشیدن در وان و پوشیدن لباس‌های تنگ و تهیه شده از الیاف مصنوعی پرهیز کنید.
پزشک معالج درباره روش‌های مراقبت از محل زخم، از جمله روش تمیز کردن و خشک کردن زخم دستورات لازم را می‌دهد و از شما می‌خواهد که مراقب بروز نشانه‌های عفونت باشید.

خطرات و عوارض اوفورکتومی
خطرات و عوارض اوفورکتومیاوفورکتومی عمل نسبتاً ایمنی است، اما مانند هر جراحی دیگری با خطراتی همراه است.
خطرات و عوارض مربوط به اوفورکتومی عبارت است از:
خونریزی
عفونت
آسیب دیدن اندام‌های مجاور
پارگی تومور و احتمال پخش شدن سلول‌هایی که ممکن است سرطانی باشند.
باقی ماندن سلول‌های تخمدان و در نتیجه استمرار نشانه‌ها و علائمی مانند درد لگن. این مورد در خانم‌هایی که هنوز یائسه نشده‌اند، منجر به ابتلا به سندرم تخمدان باقیمانده می‌شود.
اگر هر دو تخمدان برداشته شود، بیمار نمی‌تواند به روش طبیعی باردار شود.

خطرات یائسگی زودرس
اگر بیمار هنوز یائسه نشده باشد، برداشتن هر دو تخمدان منجر به یائسگی زودرس می‌شود. یائسگی در سن پایین بدن را از هورمون‌هایی مانند استروژن و پروژسترون که توسط تخمدان‌ها تولید می‌شوند، محروم می‌کند و در نتیجه عوارض زیر بروز می‌یابد:
علائم و نشانه‌های یائسگی مانند گرگرفتگی و خشکی واژن
افسردگی یا اضطراب
ناراحتی قلبی
مشکلات حافظه
کاهش میل جنسی
پوکی استخوان
مصرف دوزهای پایینی از داروهای جایگزینی هورمون بعد از جراحی تا سن ۵۰ سالگی خطر بروز این عوارض را کاهش می‌دهد. اما درمان جایگزینی هورمون خطرات خاص خود را دارد.

دلایل انجام ندادن اوفورکتومی
چنانچه در معرض خطر ابتلا به سرطان تخمدان یا بیماری‌های دیگری که برداشتن تخمدان را ضروری می‌سازد، قرار ندارید، مزایای حفظ تخمدان را در نظر بگیرید. این مزایا عبارتند از:
مصرف نکردن هورمون‌ها: چنانچه اوفورکتومی قبل از سن طبیعی یائسگی انجام شود، داروهای هورمونی برای کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان، گرگرفتگی و دیگر علائم یائسگی تجویز می‌شود. از پزشک معالجتان بخواهید که دیگر عوارض ناشی از هورمون درمانی را توضیح بدهند.
شکستگی‌های کمتر: برداشتن تخمدان‌ها خطر ضعیف و شکننده شدن استخوان‌ها را افزایش می‌دهد، چون بدن دیگر مقدار زیادی استروژن تولید نمی‌کند. خطر ابتلا به پوکی استخوان بعد از اوفورکتومی برای خانم‌های جوان بیشتر است.
مزایای بلندمدت حفظ تخمدان: کارشناسان از مقایسه بین زنان دارای تخمدان و بدون تخمدان به این نتیجه رسیده‌اند که چنانچه تخمدان حداقل تا ۶۵ سالگی حفظ شود، طول عمر افزایش می‌یابد.
اوفورکتومی در بسیاری از موارد جان بیماران را نجات می‌دهد. بااین حال بانوانی که رحم و تخمدان‌های سالمی دارند، باید درباره روش‌های مختلف درمان با پزشک معالجشان صحبت کنند، چون برداشتن تخمدان خطرات خاص خود را به دنبال دارد.
بیماران بعد از جراحی برداشتن تخمدان باید مدتی به خوبی استراحت کنند، البته طول دوران بهبود برای تمام بیماران یکسان نیست. همچنین به بیماران توصیه می‌شود که از یکی از نزدیکان بخواهند که چند روز در کارهای خانه و بلند شدن از روی تخت و صندلی به آنها کمک کند.
چنانچه فقط یک تخمدان برداشته شود و رحم حفظ شود، بیمار متوجه تغییرات اندکی می‌شود، چون وضعیت هورمون‌ها و قاعدگی تقریباً مانند قبل از عمل خواهد بود. اما چنانچه هر دو تخمدان برداشته شود، بیمار بیشترین تغییرات را تجربه خواهد کرد.
پزشکان توصیه‌های مربوط به دوران بهبود را به بیماران اعلام می‌کنند و اطلاعات بیشتری را درباره علائمی که انتظار بروز آن‌ها بعد از اوفورکتومی می‌رود، در اختیارشان قرار می‌دهند.