ویژگی های دوران نوزادی، سر تا پایش طلاست

ویژگی های دوران نوزادی چیست؟ در این مطلب برای شما به طور کامل توضیح خواهیم داد.

۱- سیمای ظاهری نوزاد

سر نوزاد معمولا بزرگ، صورتش گرد و چانه اش نسبتاً کوچک است. قفسه سینه او نیز گرد، شکم نسبتاً برجسته و پهن و دست هایش کوتاه است. نوزاد در مقابل گرسنگی، سرما، گرما، درد و ناراحتی های دیگر ناشکیبا و آماده هیجان و تحریک پذیری است و زود گریه سر می‌دهد و می لرزد و اگر ناراحتی او را رفع کنند، به زودی آرام می شود. نوزاد ممکن است بدون هیچ حرکتی در دست ها و پاهای خود، دراز بکشد یا در حالی که دست ها و پاهایش را دایما حرکت می دهد، به شدت گریه کند. در دوران نوزادی ممکن است حرکات لرزش مانندی، به ویژه در زانو و چانه نوزاد پدید آید که در این سن اهمیت ندارد.

۲- وزن و طول قد نوزاد طبیعی پس از تولد

وزن نوزاد، به طور متوسط در کشور ایران در حدود ۳۴۰۰ گرم می باشد. وزن نوزاد پسر معمولا کمی بیشتر از نوزاد دختر است. طول قد نوزاد، در حدود ۵۰ سانتی متر (طول قد ۹۵ درصد نوزادان بین ۴۵ تا ۵۴ سانتی متر است) و حد متوسط اندازه دور سر در حدود ۳۵ سانتی متر (بین ۳۲/۶ و ۳۷/۲ سانتی متر) می باشد. طبیعی بودن وزن، قد و پوست بدن نوزاد، نشانه رشد و نمو طبیعی او در داخل رحم است.

۳- سر نوزاد و ملاج های آن (Skull and fontanells)

جمجمه نوزاد از ۸ تکه استخوان مجزا از هم تشکیل شده است. این استخوان ها در هنگام تولد با شیارها و درزهایی (Sutures) از هم جدا هستند.

جدا بودن استخوان ها از هم سبب می شود که در موقع زایمان، هنگامی که سر نوزاد از مجرای تناسلی مادر عبور می نماید، استخوان ها روی هم قرار گیرند و سر نوزاد کوچک تر شود و بتواند به راحتی از لگن خاصره مادر عبور کند. روی هم قرار گرفتن استخوان ها باعث می شود که سر نوزاد بعد از تولد، گرد نباشد و در بعضی از مواقع کج و کوله و بدون قرینه باشد، به خصوص اگر نوزاد نخستین بچه مادر باشد. بعد از تولد موقعی که مادر سر نوزاد خود را لمس می کند، در اثر قرار گرفتن لبه استخوان ها بر روی هم، برجستگی هایی در لبه استخوان ها حس می کند. این برجستگی ها با رشد مغز کودک از بین خواهد رفت و مشکلی به وجود نخواهد آورد. بنابراین بعد از تولد اگر جمجمه نوزاد دراز و بدقواره باشد، مهم نیست.

اگر نوزاد با عمل سزارین متولد شود یا از پا به دنیا بیاید، سر او معمولاً گرد می باشد.

بعد از تولد هنگامی که سر نوزاد را لمس می کنیم، دو فرورفتگی حس می شود یکی در جلو که آن را ملاج جلوی سر (Anterior fontanel) و دیگری در پشت، که آن را ملاج عقب سر (Posterior fontanel) می نامند (استخوان جمجمه در این دو قسمت وجود ندارد)، این دو فرورفتگی طبیعی است.

وسعت و قطر این فرورفتگی ها در همه نوزادان یکسان نیست، در بعضی کوچک و در بعضی دیگر بزرگ است. ملاج جلوی سر در چند ماه اول مختصری بزرگ می شود، ولی بعد از سن ۶ ماهگی به تدریج کوچک می شود، به طوری که بین ۹ تا ۱۸ ماهگی بسته می شود. در بعضی از کودکان ملاج جلویی سر مخصوصاً موقعی که نوزاد گریه می کند، ضربان دارد. ملاج عقب سر معمولاً کوچک تر از ملاج جلوی سر است و در سن چهار ماهگی بسته می شود.

بعضی از مادران تصور می کنند اگر به ملاج های کوچک کودک دست بزنند، او اذیت می شود در حالی که دست زدت به ملاج ها در هنگام شستن سر کودک هیچ گونه دردی ندارد.

مغز نوزادان در سال اول تولد، به سرعت رشد می کند، به طوری که در پایان سال اول عمر، اندازه مغز کودک دو برابر هنگام تولد اوست. شیارهایی که در ماه های اول تولد بین استخوان های جمجمه نوزاد وجود دارد، سبب می شود که استخوان ها متصل نباشد تا مغز بتواند در حفره استخوانی جمجمه رشد نماید. اگر در هنگام تولد یک یا چند استخوان جمجمه به یکدیگر متصل و شیاری بین آن ها نباشد (Craniosynostosis)، یا شیارها زود بسته شود، مغز رشد نخواهد کرد و در نتیجه تغییر شکل در جمجمه به وجود خواهد آمد.

اثرات زایمان طبیعی بر جمجمه نوزاد:

در بعضی از نوزادان پس از تولد، برجستگی و ورم نرمی (Caput succedaneum) در قسمتی از سر آن ها دیده می شود که در اثر فشار برجستگی به وجود می آید. این برجستگی نتیجه طولانی شدن مرحله دوم زایمان و تحت فشار قرار گرفتن عروق وریدی و لنفاوی قسمتی از پوست سر نوزاد می باشد. این ورم در خلال چند روز بعد از زایمان از بین می رود.

تجمع خون زیر پوست جمجمه نوزاد (سفالوهماتوم)

بعضی از مواقع ممکن است برجستگی و ورم سفت تر و بزرگ تر در یک طرف سر نوزاد در نتیجه زایمان طبیعی سخت و طولانی، مخصوصا در زایمان اول (شکم نخری) دیده شود. این برجستگی در ساعات اولیه تولد کاملا مشخص نیست، ولی در خلال چند روز بعد واضح و مشخص می شود. این نوع برجستگی را سفالوهماتوم می نامند و نتیجه تجمع خون و ترشح می باشد. این ترشحات خونی، زیر پوست و روی استخوان جمجمه جمع می شود و به تدریج منعقد می گردد و در خلال چند ماه خود به خود از بین می رود و درمانی لازم ندارد، ولی محل برجسته خواهد ماند.

اگر مادر متوجه شد که شکل جمجمه نوزادش غیر طبیعی است، هر چه زودتر باید به پزشک مراجعه نماید تا با معاینه و در صورت لزوم عکس برداری از جمجمه علت آن مشخص و درمان گردد.

۴- چشم نوزاد

نوزاد پس تولد ممکن است چشم خود را باز نکند، ولی اگر او را بالا نگه داریم و به آرامی به طرف جلو و عقب ببریم، چشم خود را باز خواهد کرد. بعد از تولد در قسمت سفیدی چشم بعضی از کودکان، لکه قرمز رنگی به شکل حلقه یا خط دیده می شود، این لکه خون ریزی است که به علت فشار زایمان به وجود می آید و خود به خود نیز از بین می رود و هیچ درمانی لازم ندارد. پزشک در معاینه چشم، واکنش نور قرمز و هم چنین پرده عنبیه را از نظر وجود شکاف و اختلاف رنگ بررسی می‌کند. وجود واکنش نور قرمز، نشانه دیده نور و سلامت چشم نوزاد است.

چشم بعضی از نوزادان در ماه اول بعد از تولد ممکن است حالت لوچی داشته باشد که در این زمان اهمیت ندارد. اگر پلک نوزاد بعد از تولد پف کرده باشد نیز مهم نیست.

چشم بسیاری از نوزادان در هنگام تولد دارای اشک است، ولی چشم بعضی هم اشک ندارد و در سن یک ماهگی اشک پیدا می کند. بعد از تولد ممکن است نوزاد مبتلا به ورم ملتحمه (Conjunctivitis) خفیف گردد. اگر ورم ملتحمه، خفیف باشد (ترشح مختصری در چشم)، با شست و شوی چشم ها با آب جوشیده استریل و پنبه تمیز بهبود می یابد، ولی اگر ورم شدید باشد، پزشک باید چشم کودک را معاینه کند و درمان نماید.

در چشم بعضی از نوزادان در هفته های بعد از تولد، ممکن است آب جمع شود یا ترشح چرکی داشته باشد، چنین حالتی معمولا نتیجه گرفتگی مجرای اشکی چشم است.

۵- دستگاه تنفس و نفس کشیدن نوزاد

تعداد دفعات تنفس نوزاد بعد از تولد بین ۲۰ تا ۱۰۰ بار در دقیقه متغیر است و به جنب و جوش، گریه و خواب و بیداری او بستگی دارد. تعداد دفعات نفس زدن نوزاد در حالت آرامش در حدود ۳۰ تا ۴۰ بار در دقیقه می باشد.

موقعی که مادر به نفس کشیدن نوزاد نگاه می کند، ممکن است نگران شود زیرا نفس کشیدن او نامنظم (گاهی تند و گاهی آهسته) و سطحی است به طوری که گاهی مادر صدای تنفس نوزاد را نمی شنود و بالا و پایین رفتن قفسه سینه او را هم نمی بیند. در بعضی از مواقع مخصوصا موقعی که نوزاد در حال آرامش است، ممکن است چند ثانیه نفس نکشد (معمولاً کمتر از ۱۰ ثانیه) و سپس نفس بکشد. تمام این حالات طبیعی است.

از طرف دیگر نفس کشیدن نوزاد و کودکان شیرخوار شکمی است، یعنی موقعی که کودک هوا را داخل ریه خود می کند، قفسه سینه او به داخل کشیده می شود و شکم او برجسته می گردد و این حالت هم طبیعی است. به طور کلی تعداد تنفس نوزاد در حالت طبیعی، نامنظم و متغیر است در صورتی که رنگ لب ها و بدن او می باشد اهمیت ندارد.

۶- پوست نوزاد

بعد از تولد، ماده سفید چرب و پنیری مانندی که ورنیکس (Vernix caseosa) نامیده می شود ممکن است سطح بدن نوزاد را بپوشاند یا فقط در چین های روی پوست کودک وجود داشته باشد. این ماده، پوست نوزاد را درون رحم مادر حفظ می کند. در بعضی از زایشگاه ها، پس از این که درجه حرارت بدن نوزاد طبیعی می شود او را می شویند، بنابراین مواد مزبور از پوست نوزاد به آسانی جدا می شود. در زایشگاه های دیگری که حمام بردن نوزاد را در ساعت اول تولد لازم نمی دانند، مواد مزبور به لباس چسبیده و از پوست جدا می شود.

رکورد جریان خون در سطح پوست و بی ثباتی تعادل عصبی (Vasomotor instability) نوزاد، سبب می شود که رنگ پوست نوزاد در هنگام گریه کردن قرمز و ارغوانی گردد یا لکه های ابری مانند سرخی در سطح پوست بدن او ظاهر شود و از طرفی دست و پای نوزاد سفید و کم رنگ می شود که هیچ کدام از این حالات اهمیت ندارد.

در روزهای بعد از تولد ممکن است برجستگی های کوچکی به اندازه ته سنجاق در روی پوست نوزاد پیدا شود. این برجستگیکها که میلیا نامیده می شود، تجمع ترشحات زیاد چربی در پوست صورت است و خود به خود از بین می رود.

خال های عروقی (بوسه فرشتگان)

بعد از تولد ممکن است لکه های صورتی رنگ در پیشانی، پشت پلک فوقانی، بینی و لب یا در پشت گردن نوزاد دیده شود. این لکه ها نتیجه اتساع عروق می باشد و اصطلاحا به نام بوسه های فرشتگان معروف است. این لکه ها به تدریج کم رنگ می شود و معمولا تا سال دوم تولد کاملا از بین می رود.

در بعضی از کودکان که لکه هایی برجسته شبیه به توت فرنگی با رنگ قرمز روشن که از سطح پوست برجسته است، در موقع تولد یا پس از مدتی کوتاه در نقاط مختلف بدن کودک دیده می شود. این لکه ها، خال های عروقی هستند و ممکن است در خلال چند سال از بین بروند. اگر این ضایعات برجسته عروقی بزرگ باشد یا در محل هایی باشد که موجب اختلال در تغذیه کودک شود با دارو یا لیزر می توان درمان کرد.

لکه های آبی رنگ پوست نوزاد

بعضی از مواقع در هنگام تولد، لکه هایی به رنگ آبی تیره با اطراف مشخص بر روی کفل نوزاد یا در محل های دیگر بدن نوزاد دیده می شود. که لکه های آبی رنگ یا لکه های منگولی نام دارند. این لکه ها در بیشتر نوزادان ایرانی وجود دارد و در خلال سال اول تولد از بین می رود و آثاری از آن روی پوست بدن کودک به جا نخواهد ماند.

۷- دستگاه ادراری تناسلی نوزاد

کلیه های جنین قبل از تولد ترشح دارد، بنابراین اگر ادرار در مثانه نوزاد جمع شده باشد، نوزاد هنگام تولد یا بعد از آن ادرار می کند، در غیر این صورت ممکن است تا ۲۴ ساعت بعد از تولد اصلا ادرار نکند که این حالت طبیعی است.

عضو تناسلی نوزاد دختر:

بعد از تولد بخش بیرونی دستگاه تناسلی دختر (مخصوصا لبه های بزرگ) به طور طبیعی بزرگ و برجسته است و ممکن است اندکی ترشح سفید رنگ در واژن نوزاد دختر بعد از تولد وجود داشته باشد. دفع این ترشحات گاهی یک هفته یا بیشتر ادامه می یابد و سپس از بین می رود و اهمیتی ندارد.

بعضی از نوزادان دختر ممکن است بعد از تولد اندکی خونابه از دستگاه تناسلی آنان دفع شود. علت دفع مایع خونی این است که در اواخر دوران بارداری یعنی زمانی که جنین داخل رحم مادر است، هورمون استروژن مادر از راه جفت وارد جریان خون جنین گردیده و بر روی رحم اثر نموده است، بعد از تولد نوزاد، چون هورمون مزبور قطع می گردد، بنابراین مقداری مایع خونی شبیه یک قاعدگی کاذب از دستگاه تناسلی نوزاد دفع می شود. این قاعدگی کاذب پس از چند روز قطع خواهد شد. بنابراین در صورتی که در چند روز اول تولد، ترشح سفید یا مایع خونی از دستگاه تناسلی او دفع شود، جای نگرانی نیست و درمان هم لازم ندارد.

عضو تناسلی نوزاد پسر:

نوزاد پسر پس از تولد (در صورتی که در موقع مقرر متولد شده باشد) دارای آلتی است که ۳ تا ۴ سانتی متر طول و یک سانتی متر عرض دارد (اگر آلت تناسلی نوزاد کوچک تر از دو و نیم سانتی متر باشد، پزشک باید غدد او را بررسی نماید). هنگام تولد سر آلت تناسلی نوزاد را غلافی پوشانده است. این غلاف را با عمل کوچک ختنه برمی دارند تا سوراخ آلت نوزاد آشکار شود و ادرار کردن آسان گردد.

ناهنجاری های شایع آلت تناسلی پسر:

به طور طبیعی سوراخ آلت در نوک آن است و غلافی آن را پوشانده است. در بعضی از مواقع ممکن است این سوراخ به جای نوک آلت در زیر ساقه آلت باشد و غلاف آلت به طور ناقص تشکیل شده و فقط پوست در بالای نوک آلت وجود داشته باشد. این ناهنجاری را هیپوسپیدیاس (Hypospadias) می نامند و مردم به چنین حالتی می گویند نوزاد ختنه شده متولد شده است. چنین نوزادانی را نباید ختنه کرد و در ۶ تا ۱۲ ماهگی جراحی کودک آن را ترمیم می نماید و شکل آلت طبیعی می گردد.

کیسه بیضه و بیضه های نوزاد:

رنگ کیسه بیضه نوزاد به طور طبیعی تیره و حتی در بعضی از کودکان سیاه رنگ می باشد. در حالت طبیعی در داخل کیسه بیضه دو عدد بیضه قرار دارد که کاملا قابل لمس است. در بعضی از مواقع یک یا هر دو بیضه پایین نیامده و در کیسه بیضه لمس نمی شود و در مجرای کشاله ران یا در شکم نوزاد قرار دارد. در چنین مواردی پدر و مادر نباید نگران باشند، زیرا در بیشتر موارد بیضه ها به پایین خواهد آمد، اما اگر بیضه ها تا سن ۶ ماهگی پایین نیامد، دیگر پایین نخواهد آمد و باید جراح با عمل جراحی، بیضه ها را پایین بیاورد و در کیسه بیضه قرار دهد. زمان عمل جراحی در سن ۹ تا ۱۵ ماهگی می باشد.

هیدروسل:

در بعضی از نوزادان کیسه بیضه ممکن است بزرگ و حتی به اندازه یک عدد تخم مرغ باشد. این حالت را هیدروسل می نامند و علت آن وجود مایع در داخل آن می باشد، این مایع از داخل شکم به کیسه بیضه آمده است. در چنین مواردی اگر به کیسه بیضه نوزاد نور تابیده شود، نور از آب درون کیسه عبور می نماید و کیسه بیضه شفاف می گردد. کیسه بیضه این شیرخواران در شب ها کوچک تر می شود، زیرا آب درون کیسه به داخل شکم نوزاد باز می گردد. این وضع موجب نگرانی نیست و اگر نوزاد قنداق نشود و پاها و بیضه او محکم بسته نشود تا کیسه بیضه آزاد باشد و نوزاد زور نزند و زیاد گریه نکند یا دچار یبوست نشود، تا یک سالگی مایع به تدریج جذب می گردد و مجرا بسته و کیسه بیضه کوچک می شود. وجود مایع در کیسه بیضه هیچ درمانی لازم ندارد، مگر این که با فتق کشاله ران توام باشد که نیاز به عمل جراحی دارد.

۸- دستگاه گوارش نوزاد (چگونگی مدفوع نوزاد در دوران نوزادی)

نخستین عمل دستگاه گوارش نوزاد با دست ماده سیاه رنگ چسبیده ای به نام مکونیوم (در اصطلاح عامیانه مامیزه گفته می شود) آغاز می گردد. مکونیوم معمولا در خلال ۸ تا ۲۴ ساعت بعد از تولد دفع می شود و ممکن است دفع آن سه تا پنج روز بعد از تولد نیز ادامه یابد. مکونیوم از صفرا، سلول های فاسد شده، ترشحات روده، چربی و مایع آمنیوتیک که نوزاد در دوران جنینی بلعیده است، تشکیل شده است. اگر مکونیوم دفع نشود، ممکن است مقعد نوزاد عیبی داشته یا مکونیوم در روده ها انسداد به وجود آورده باشد. در چنین حالتی پزشک باید مقعد و شکم نوزاد را معاینه نماید. مکونیوم را باید با پنبه خیس شده با آب گرم استریل از مقعد و اطراف آن پاک کنید.

با شروع تغذیه نوزاد با شیر مادر، مکونیوم از روز دوم تا چهارم تولد تبدیل به مدفوع شل و سبز قهوه ای رنگ می شود که ممکن است دارای لخته های سفید شیر نیز باشد. تعداد دفعات دفع مدفوع نوزاد دستگی به تعداد دفعات و مقدار شیری که می خورد دارد. در هفته های بعد تعداد دفعات دفع مدفوع ممکن است زیاد شود و هر نوبت که نوزاد شیر می خورد، مدفوع دفع کند و مدفوع او شل، زرد یا سبز و دارای کف و بدون بو باشد که همه این حالات طبیعی است.

۹- بزرگ بودن شکم نوزاد بعد از تولد

در دوره نوزادی و بعد از آن، موقعی که به شکم نوزاد نگاه می کنید، به علت سست و ضعیف بودن عضلات جدار شکم و وجود گاز در روده ها، شکم بزرگ و پهن و مخصوصاً در قسمت پهلوها برجسته است، این حالت مخصوصاً در نوزادان نارس بیشتر دیده می شود. در صورتی که پزشک بعد از تولد نوزاد را معاینه کند و در معاینه اعضای درون شکم طبیعی باشد، بزرگ بودن شکم نوزاد اهمیت ندارد و طبیعی است.

۱۰- بزرگ بودن پستان های نوزاد بعد تولد

پس از تولد ممکن است پستان های نوزاد چه دختر و چه پسر بزرگ باشد و در هنگام لمس در محل هر دو پستان برجستگی حس شود و از پستان بعضی از نوزادان شیر ترشح شود. آمار نشان داده است که در حدود ۶ درصد نوزادان در آغاز تولد پستان های بزرگ دارند که به تدریج کوچک می شود. اگر از پستان های نوزاد شیر ترشح شود، مهم نیست. بزرگ بودن پستان ها ممکن است حتی تا دو ماه ادامه یابد. پستان های این نوزادان را نباید دست زد و دوشید.

در قدیم افرادی بودند که کارهای مامایی انجام می دادند و پستان های این گونه نوزادان را می دوشیدند و چون این کار را معمولا با دست های آلوده انجام می دادند سبب عفونت و تشکیل آبسه و عوارض ناشی از آن می شد. در گذشته این اعتقاد خرافی و غلط نیز وجود داشت که بزرگی پستان این نوزادان بر اثر چشم پلید حسودان و بدخواهان است.

علت بزرگ شدن پستان های این نوزادان کاملا مشخص نیست و به نظر می رسد عبور هورمون استروژن و پرولاکتین مادر از راه جفت در آخر دوران بارداری در ایجاد آن نقش داشته باشد. این پدیده چنان که گفته شد خود به خود رفع می گردد و به هیچ درمانی نیاز ندارد و پدر و مادرها نباید نگران آن باشند.

۱۱- فرورفتگی و گودی در بالای مقعد

در بالای مقعد بعضی از نوزادان، چین و چروک و فرورفتگی در پوست وجود دارد. در این گونه موارد اگر فرو رفتگی سوراخ نباشد و از آن ترشحی خارج نشود، اهمیتی ندارد و طبیعی است.

۱۲- پا و انحنای ساق پای نوزاد بعد از تولد

پاهای نوزاد بعد از تولد معمولاً دراز و لاغرتر از شیرخواران بزرگ تر است و مفصل مچ پاها نرم می باشد، به طوری که می توان پاها را از مفصل به طرف بالا، پایین، راست و چپ به راحتی حرکت داد، این حالت کاملا طبیعی است. در بعضی از نوزادان بعد از تولد تغییر شکلی در پاها دیده می شود و در نگاه سطحی غیر طبیعی به نظر می رسد. این تغییر شکل پای نوزادان معمولاً نتیجه بد قرار گرفتن جنین در داخل رحم است. اگر پاهای نوزاد را بتوان به آسانی با دست به حالت طبیعی درآورد، مشکلی وجود ندارد و مادر نباید نگران باشد. ساق پاهای بعضی از نوزادان به طرف داخل انحنا دارد، یعنی اگر دو ساق پاها را مجاور هم قرار دهیم، به شکل پرانتز خواهد بود، چنین حالتی در ماه های اول تولد طبیعی است و هر چه نوزاد بزرگتر شود ساق پای او مستقیم و عمودی خواهد شد. البته باید توجه داشت که کودک شیرخوار باید در معرض نور آفتاب قرار گیرد و ویتامین به صورت قطره نیز به او داده شود. اگر چنین حالتی در دوران شیرخواری ادامه داشت، پزشک کودک را از نظر نرمی استخوان (راشی تیسم) بررسی نماید.