کودکان مبتلا به بیش فعالی، روابط خانوادگیشان چگونه است؟

رسیدگی به اختلال‌های روان‌شناسی کودکان، اهمیت بسیار زیادی در ساختن جامعه‌ای استوار و سالم در آینده خواهد داشت. محققان کشور در این راستا، به بررسی وضعیت ارتباطات خانوادگی در کودکانی که مبتلابه اختلال نارسایی توجه-بیش‌فعالی هستند، پرداخته‌اند.
میزان شیوع مشکلات روانی کودکان و نوجوانان در جهان بین 7 تا 26 درصد گزارش می‌شود. یکی از شایع‌ترین اختلالات روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان، اختلال بیش‌فعالی- نارسایی توجه است که علاوه بر کودکان و نوجوانان، گاهی بزرگسالان را نیز گرفتار خود می‌کند و در ایران هم از نسبت شیوع بالایی برخوردار است. مشخصه این اختلال، ایجاد الگوی کاهش پایدار در میزان توجه فرد و افزایش تکانش گری و بیش‌فعالی در او است. افراد مبتلابه این اختلال به سه زیرگروه متفاوت نوع «نارسایی توجه»، «نوع بیش‌فعال تکانش گری» و «نوع ترکیبی» تقسیم می‌شوند.
به گفته متخصصان، کودکان با اختلال نارسایی توجه-بیش‌فعالی، جمعیت ناهمگونی را تشکیل می‌دهند و ازلحاظ میزان نشانه‌های موجود، فراگیر بودن آن نشانه‌ها در موقعیت‌های مختلف و میزان هم‌زمانی اختلال‌های دیگر همچون مشکلات رفتاری برونی‌سازی شده و رفتارهای قانون شکنانه، تفاوت‌های قابل‌ملاحظه‌ای را نشان می‌دهند.
اختلال بیش‌فعالی می‌تواند روند طبیعی رشد کودک را به مخاطره اندازد و در صورت عدم پیگیری، زمینه‌های آسیب روانی اجتماعی در بزرگسالی را فراهم آورد. این اختلال همچنین با مشکلات زیاد در زمینه‌های مختلف آموزشی از جمله عملکرد ضعیف تحصیلی، تکرار پایه، ترک مدرسه، روابط خانوادگی و دوستانه ضعیف، اضطراب، افسردگی، پرخاشگری، تخلف، سوءمصرف مواد مخدر در سنین پایین و قانون‌شکنی زیاد همراه است.
در رابطه با این موضوع، محققانی از دانشگاه آزاد اسلامی تهران، مطالعه‌ای را انجام داده‌اند که در آن به بررسی وضعیت ارتباطات خانوادگی در کودکانی که مبتلا به نارسایی توجه-بیش‌فعالی هستند، پرداخته شده است.
این مطالعه توصیفی تحلیلی، با مشارکت 160 نفر از مادران دارای کودکان پنج تا 12 ساله مبتلابه اختلال بیش‌فعالی- نقص توجه مراجعه‌کننده به مراکز تحت نظارت بهزیستی شهر تهران انجام شده است. برای جمع‌آوری اطلاعات پژوهشی مورد نظر از این افراد، محققان از پرسش‌نامه‌های استاندارد استفاده کردند و سپس داده‌های به‌دست‌آمده را با استفاده از روش‌های آماری و به کمک کامپیوتر، تجزیه‌وتحلیل کردند.
نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که مشکلات موجود در ارتباط بین مادر و کودک بیش‌فعال، می‌تواند در سبک‌های حل تعارض همسران نیز مؤثر باشد و ازاین‌رو، در چنین کودکانی، بایستی ارتباطات خانوادگی به شکل بهتری مورد توجه قرار بگیرد.
در این رابطه، لادن فتاح مقدم، پژوهشگر گروه روان پرستاری دانشکده پرستاری مامایی دانشگاه آزاد اسلامی تهران و همکارانش به‌عنوان مجریان این تحقیق می‌گویند: «نتایج بررسی‌های ما نشان می‌دهد که سبک تعاملی پذیرش در مادران کودکان بیش‌فعال در سطح پایین و سبک‌های تعاملی بیش حمایتگری، سهل گیری و طرد در سطح بالایی قرار دارد. همچنین سبک یکپارچگی بیشترین و سبک مصالحه کمترین کاربرد را در روابط همسران با کودک بیش‌فعال به خود اختصاص می‌دهد».
این محققان می‌افزایند: «در تبیین نتایج به‌دست‌آمده می‌توان این‌طور استنباط کرد که روابط خانوادگی مانند روابط همسران و رابطه والد-کودک تأثیر بسزایی بر بهزیستی کودکان دارند. مهارت‌های فرزندپروری ناکارآمد مانند نبود نظارت، شیوه‌های انضباطی ناپایدار و نبود رفتارهای والدینی مثبت با رفتارهای مشکل‌ساز کودکان در پیوند است. بر این اساس، ارتباط والدین با یکدیگر و کودک نقش بسیار کارسازی در افزایش بهزیستی کودک دارند».
فتاح مقدم و همکاران پژوهشگرش معتقدند: «در این خصوص، به متخصصان در این زمینه پیشنهاد می‌شود با شناسایی سبک‌های تعاملی نامطلوب و ناکارآمد مادران و همچنین سبک‌های حل تعارض ناکارآمد در این همسران، به کمک آموزش‌های لازم، نسبت به اصلاح و تقویت سبک‌های تعاملی مطلوب اقدام کنند».
این یافته‌های علمی پژوهشی به‌صورت مقاله‌ای در «مجله علمی پزشکی جندی‌شاپور» به چاپ رسیده‌اند. این مجله را دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی جندی‌شاپور اهواز منتشر می‌کند.