مهارت اجتماعی کودکان، رمزگشایی از تغییر حالت چهره

آیا می توانید به کودکان آموزش دهید هیجانات را از روی حالات چهره تشخیص دهند؟ شما نمی‌توانید تنها از طریق حالات چهره افراد هیجاناتشان را بفهمید و تشخیص دهید. برای این کار، معمولا به اطلاعات دیگر مثل آهنگ صدا، زبان بدن و موقعیت و شرایطی که فرد در آن قرار دارد توجه می‌کنید. با ‌این وجود، توانایی رمزگشایی حالات چهره بسیار مهم است و با میزان موفقیت و شایستگی اجتماعی فرد ارتباط مستقیم دارد. مثلا در پژوهشی چنین نشان داده شده است که کودکانی که مهارت رمزگشایی حالات چهره را دارند در مدرسه بین همکلاسی‌هایشان محبوبیت بیشتر و از نظر تحصیلی عملکرد بهتری دارند.

علاوه بر این، مشخص شده است افرادی که توانایی تشخیص حالت ترس در چهره بقیه را دارند مهربان‌تر و همدلانه‌تر رفتار می‌کنند و برعکس، کودکانی که مهارت و توانایی کمی در تشخیص حالات چهره دارند، با همکلاسی‌هایشان مشکلات بیشتر و عملکرد تحصیلی ضعیف‌تری دارند. کودکان چهار تا پنج ساله‌ای که در این زمینه ضعف دارند مشکلات رفتاری برونی‌سازی‌شده مثل بیش‌فعالی-کم‌توجهی و پرخاشگری بیشتری دارند و اضطراب بیشتری را تجربه می‌کنند.

سن
در پژوهش‌های متعددی که در سراسر جهان انجام شده نشان داده شده است که کودکان با بزرگ‌تر شدن در مهارت تشخیص حالات چهره ماهر‌تر می‌شوند. حالات چهره شاد راحت‌ترین حالاتی است که کودکان کم‌سن‌وسال توانایی شناسایی آن را دارند، به طوری که کودکان حداکثر تا پنج سالگی به‌خوبی بزرگسالان چهره‌های شاد را تشخیص می‌دهند. اما شناسایی سایر حالات چهره مثل غم، عصبانیت، انزجار و تعجب به زمان بیشتری نیاز دارد.

فرهنگ
برخلاف باور رایج، حالات چهره، حتی هیجانات اساسی مثل شادی و ترس، در همه دنیا یکسان نیست. کودکان، با بزرگ‌تر شدن و با توجه به بافت فرهنگی که در آن زندگی می‌کنند، حالات چهره را می‌آموزند.

آموزش رمزگشایی حالات چهره به کودک
آیا مهارت چهره‌خوانی و تشخیص حالات هیجانی چهره قابل آموزش و یادگیری است؟ مطابق پژوهش‌های انجام‌شده در این زمینه، والدین نقش مؤثری در رشد مهارت تشخیص حالات چهره در کودکان دارند.

۱) درباره هیجانات با کودک صحبت کنید

وقتی والدین از هیجانات به‌درستی استفاده می‌کنند و درباره احساسات و افکار با کودک صحبت می‌کنند، باعث رشد مهارت تشخیص چهره می‌شوند. علاوه بر این، اگر والدین نامگذاری صحیحی برای هیجانات داشته باشند، به روند رشد کودک کمک می‌کنند.

۲) به کودک یاد دهید برای درک بهتر حالات چهره شرایط محیطی را در نظر بگیرد

کودکان، به‌خصوص آن‌هایی که کم‌سن‌وسال‌ترند، نمی‌توانند به‌تنهایی با اتکا به حالات چهره هیجانات فرد را شناسایی کنند. بنابراین، به آن‌ها یاد دهید که به موقعیت‌ها و شرایط نیز توجه کنند. مثلا با دیدن کودکی که بستنی‌اش روی زمین افتاده، احتمالا می‌توانند تشخیص دهند که فرد ناراحت است.

۳) با کودک درباره زبان بدن صحبت کنید

کودکان را با آهنگ صدا، حالت دست‌ها و بدن و ژست‌های متفاوت آشنا کنید. وقتی برای کودک داستانی می‌خوانید یا در خیابان یا تلویزیون با صحنه‌ای مواجه می‌شوید، به کودک کمک کنید بین آهنگ صدا و حالات بدنی و هیجانات ارتباط برقرار کند.

۴) با کودک بازی های تشخیص هیجان کنید

براساس نتایج پژوهش‌های انجام‌شده، کودکانی که بازی‌های تشخیص و طبقه‌بندی هیجانات را انجام می‌دهند توانایی بیشتری در شناسایی حالات چهره دارند. برای انجام این بازی در خانه، چندین راه وجود دارد. می‌توانید چندین عکس ساده را، که بیانگر هیجانات مختلف در چهره‌اند، بکشید یا تهیه کنید و سپس با توجه به سن و شرایط کودک بازی‌های خلاقانه انجام دهید.

راه دیگر تقلید حالت چهره است. به عنوان الگو، حالات مختلف هیجانی مثل شادی، غم، انزجار، تعجب و مانند این‌ها را در چهره‌تان ایجاد کنید و سپس از کودک بخواهید از شما تقلید کند. با کمک نقاشی یا کارت‌های آماده، می‌توانید بازی جورچین هیجانی را انجام دهید. اینگونه که یک دسته کارت که شرایط مختلف را نشان می‌دهد و دسته‌ای دیگر که شامل حالات هیجانی می‌شود در اختیار کودک بگذارید و از او بخواهید با توجه به کارت موقعیت بهترین حالت چهره را انتخاب کند.

بازی دیگر داستان‌سرایی است. مجموعه‌ای از عکس‌ها که حالات مختلف چهره را نمایش می‌دهند به کودک بدهید و از او بخواهید داستان مربوط به آن را تعریف کند، مثلا عکس دختربچه‌ای را که تعجب کرده است به او نشان دهید و بگویید: "ببین هانا چقدر تعجب کرده! من فکر می‌کنم توی کمد لباساش یه دایناسور پیدا کرده!".

یکی از مهم‌ترین روش‌های تشخیص هیجانات افراد شناسایی حالات چهره آن‌هاست. داشتن چنین توانایی و مهارتی در زمینه‌های مختلف از جمله همدلی کردن و مهارت‌های اجتماعی ضروری است. وقتی کودک از نظر هیجانی و اجتماعی آگاهی و مهارت بیشتری داشته باشد در روابطش موفق‌تر است و مهارت‌های حل مسئله بهتری را به کار می‌گیرد. از طرف دیگر، کودکانی که درباره هیجانات خود و دیگران آموزش می‌بینند توانایی تنظیم و مدیریت هیجاناتشان بهتر از دیگران است. بنابراین، به نظر می‌رسد آموزش مهارت چهره‌خوانی و تشخیص حالات چهره امری ضروری است.