اختلال اضطراب جدایی چیست؟ علائم و روش‌های درمان

اختلال اضطراب جدایی در کودکان به عنوان یک اختلال روانی شایع شناخته می‌شود که در آن کودک با ترس و نگرانی شدید از جدا شدن از والدین یا مراقبان اصلی خود مواجه است. این اختلال می‌تواند باعث بروز علائمی مانند ناراحتی شدید هنگام ترک خانه، ترس از خوابیدن دور از والدین یا نگرانی درباره وقوع حادثه‌ای برای والدین شود. اضطراب جدایی در کودکان معمولاً در سنین پیش‌دبستانی و دبستانی بروز می‌کند، اما در صورت عدم درمان، می‌تواند تا بزرگسالی ادامه پیدا کند. درک علائم و روش‌های درمان این اختلال برای کمک به کودکان و خانواده‌ها ضروری است.

اختلال اضطراب جدایی چیست؟

اضطراب جدایی بخش عادی از رشد کودک است. این اختلال معمولاً در نوزادان بین ۸ تا ۱۲ ماه رخ می دهد و معمولاً در حدود ۲ سالگی از بین می رود. اما ممکن است در بزرگسالان نیز رخ دهد. برخی از کودکان علائم اضطراب جدایی را در دوران مدرسه و سن نوجوانی خود دارند. این شرایط اختلال اضطراب جدایی یا اختلال عاطفی فصلی (SAD=Seasonal affective disorder) نام دارد. سه تا چهار درصد منبع قابل اعتماد از کودکان دارای اختلال عاطفی فصلی هستند. اختلال عاطفی فصلی (SAD) تمایل به نشان دادن مشکلات روحی و روانی عمومی دارد. حدود یک سوم از کودکان مبتلا به SAD، به عنوان یک فرد بالغ مبتلا به بیماری روانی خواهند شد.

علائم اختلال اضطراب جدایی

علائم بیماری SAD وقتی کودک از والدین یا مراقبان جدا می شود رخ می دهد. ترس از جدایی همچنین می تواند باعث رفتارهای مرتبط با اضطراب شود. برخی از متداول ترین رفتارها عبارتند از:

• چسبیدن به والدین
• گریه شدید
• امتناع از انجام کارهایی که مستلزم جدایی است
• بیماری جسمی مانند سردرد یا استفراغ
• خشونت، خلق و خوی عاطفی تند
• امتناع از رفتن به مدرسه
• عملکرد ضعیف مدرسه
• عدم تعامل به طور سالم با کودکان دیگر
• امتناع از تنهایی خوابیدن
• کابوس ها

چرا کودک دچار اختلال اضطراب جدای می‌شود؟

اختلال اضطراب جدایی یکی از اختلالات روانی است که بیشتر در دوران کودکی مشاهده می‌شود، اما سوال اصلی این است که چرا کودک دچار اختلال اضطراب جدایی می‌شود؟ برای پاسخ به این سوال، باید عوامل مختلفی را در نظر گرفت که می‌توانند به شکل‌گیری این اختلال در کودکان کمک کنند.

عوامل ژنتیکی

یکی از دلایل مهم در بروز اختلال اضطراب جدایی، عوامل ژنتیکی هستند. مطالعات نشان داده‌اند که اگر یکی از والدین دچار اضطراب یا اختلالات روانی مشابه باشد، احتمال ابتلای کودک به این اختلال افزایش می‌یابد. این امر نشان‌دهنده نقش وراثت در انتقال ویژگی‌های اضطراب و رفتارهای نگران‌کننده است. کودکانی که از نظر ژنتیکی مستعد اضطراب هستند، ممکن است در برابر تجربیات استرس‌زا حساس‌تر باشند.

تجربیات اولیه و محیطی

تجربیات اولیه زندگی به ویژه در دوران کودکی، نقش حیاتی در بروز اختلالات روانی دارند. کودکانی که در محیط‌های پر استرس یا ناامن رشد می‌کنند، بیشتر در معرض اضطراب جدایی قرار دارند. برخی از این تجربیات ممکن است شامل جدایی‌های ناگهانی از والدین (مثل طلاق یا مرگ والدین)، تغییرات در محیط خانه (مثلاً جابجایی از یک شهر به شهر دیگر) یا آسیب‌های عاطفی مانند بی‌توجهی به احساسات کودک باشد. در این موارد، کودک ممکن است احساس کند که امنیت و حمایت از او سلب شده است و از این رو، به شدت به حضور والدین یا مراقب خود وابسته می‌شود.

شخصیت و ویژگی‌های فردی کودک

ویژگی‌های فردی و شخصیتی کودک نیز می‌توانند در بروز اختلال اضطراب جدایی تأثیرگذار باشند. برخی از کودکان به طور طبیعی حساس‌تر و محتاط‌تر هستند و در مواجهه با تغییرات یا موقعیت‌های ناآشنا، اضطراب بیشتری تجربه می‌کنند. این کودکان ممکن است نسبت به کودکان دیگر بیشتر نیاز به حمایت و امنیت داشته و در نتیجه، به جدایی از والدین حساس‌تر باشند.

نقش والدین و شیوه‌های فرزندپروری

شیوه‌های فرزندپروری نیز تأثیر زیادی بر توسعه اضطراب جدایی در کودکان دارند. والدینی که بیش از حد مراقب و نگران هستند یا بالعکس والدینی که به ندرت با کودکان خود ارتباط برقرار می‌کنند، می‌توانند به طور غیرمستقیم باعث بروز اضطراب در کودکان شوند. در برخی موارد، والدین ممکن است ناآگاهانه به کودک خود پیام‌هایی مانند «بدون من نمی‌توانی کاری بکنی» بدهند که موجب افزایش احساس وابستگی و نگرانی در کودک می‌شود. همچنین، اگر والدین به دلیل فشارهای زندگی شخصی، کار یا مشکلات عاطفی نتوانند به درستی به نیازهای احساسی کودک پاسخ دهند، ممکن است کودک احساس کند که از محبت و امنیت کافی برخوردار نیست.

تأثیر رسانه‌ها و دنیای دیجیتال

در دنیای مدرن، کودکان بیشتر از هر زمان دیگری با رسانه‌ها و دنیای دیجیتال در ارتباط هستند. محتواهای استرس‌زا و نگران‌کننده در تلویزیون، اینترنت و بازی‌های ویدئویی می‌تواند به ترس‌ها و اضطراب‌های کودکان دامن بزند. به ویژه، اگر کودک در معرض اخبار منفی یا تصاویر وحشتناک از وقایع تلخ قرار گیرد، ممکن است به طور ناخودآگاه نگرانی‌های زیادی نسبت به ایمنی خود و خانواده‌اش پیدا کند. این اضطراب‌ها می‌توانند باعث بروز اختلال اضطراب جدایی شوند.

حوادث تروماتیک یا استرس‌زا

تجربه یک حادثه تروماتیک یا استرس‌زا مانند تصادف، بلایای طبیعی یا حتی دعواهای شدید بین والدین، می‌تواند عامل دیگری برای بروز اختلال اضطراب جدایی باشد. در چنین شرایطی، کودک ممکن است احساس کند که نمی‌تواند به تنهایی از پس مشکلات بربیاید و بنابراین به حضور دائمی والدین یا مراقبان خود نیاز پیدا کند.

اختلالات روانی هم‌زمان

در برخی موارد، اختلال اضطراب جدایی ممکن است با سایر اختلالات روانی مانند افسردگی یا اختلال اضطراب عمومی همزمان باشد. کودکانی که با اضطراب‌های مزمن دست و پنجه نرم می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به اختلال اضطراب جدایی قرار دارند. این اختلالات می‌توانند به تقویت احساس عدم امنیت و ترس از جدایی از والدین منجر شوند.

عوامل خطر برای اختلال اضطراب جدایی

به احتمال زیاد SAD در کودکانی با این سوابق زمینه ای رخ می دهد:

• سابقه اضطراب یا افسردگی خانوادگی
• شخصیت های خجالتی، ترسو
• وضعیت اقتصادی پایین
• والدین بی پروا
• عدم تعامل مناسب والدین
• مشکلات در برخورد با بچه ها

SAD همچنین می تواند بعد از یک زندگی پر استرس رخ دهد از جمله:

• رفتن به یک خانه جدید
• تعویض مدارس
• طلاق
• درگذشت یکی از اعضای نزدیک خانواده

چگونه اختلال اضطراب جدایی تشخیص داده می شود؟

کودکانی که سه یا بیشتر از علائم فوق را تجربه می کنند ممکن است مبتلا به SAD شوند. پزشک شما ممکن است برای تأیید تشخیص آزمایش های اضافی را درخواست کند. پزشک شما ممکن است تعامل داشتن شما با فرزندتان را نیز مورد بررسی قرار دهد. این نشان می دهد که آیا سبک فرزند پروری شما بر نحوه برخورد فرزندتان با اضطراب تأثیر می گذارد یا خیر.

روش‌های درمان اختلال اضطراب جدایی 

این اختلال می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر زندگی فردی و اجتماعی کودک داشته باشد و در صورت عدم درمان، ممکن است ادامه یابد. به همین دلیل، درمان این اختلال بسیار ضروری است. در ادامه به بررسی روش‌های درمان اختلال اضطراب جدایی می‌پردازیم و روش‌های مختلفی را که به کاهش علائم این اختلال کمک می‌کنند، بررسی خواهیم کرد.

درمان شناختی-رفتاری (CBT)

درمان شناختی-رفتاری (CBT) یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی برای اختلال اضطراب جدایی است. این روش درمانی بر شناسایی و تغییر الگوهای فکری و رفتاری مضر که باعث ایجاد یا تشدید اضطراب می‌شود، متمرکز است. در این نوع درمان، کودک به تدریج یاد می‌گیرد که افکار منفی خود را شناسایی کرده و آن‌ها را به افکار مثبت و سازنده تبدیل کند.

در CBT برای اختلال اضطراب جدایی، معمولاً از تکنیک‌هایی مانند مواجهه درمانی استفاده می‌شود. در این روش، کودک به تدریج و تحت نظر درمانگر، با موقعیت‌هایی که باعث اضطراب او می‌شوند، روبرو می‌شود. برای مثال، کودک ممکن است ابتدا تنها مدت کوتاهی از والدین خود جدا شود و سپس این مدت زمان افزایش یابد. این فرآیند کمک می‌کند تا کودک در محیط‌هایی که قبلاً باعث اضطراب شده‌اند، احساس راحتی بیشتری کند.

درمان رفتاری (Behavioral Therapy)

درمان رفتاری به‌طور خاص بر تغییر رفتارهای کودک متمرکز است. در این روش، کودک با تقویت رفتارهای مطلوب و کاهش رفتارهای منفی، یاد می‌گیرد که چگونه می‌تواند از اضطراب‌های خود کاسته و مستقل‌تر عمل کند. برای مثال، ممکن است به کودک آموزش داده شود که چگونه با ترس‌های خود مقابله کند و در مواجهه با موقعیت‌های استرس‌زا، احساس آرامش بیشتری داشته باشد.

درمان دارویی

در برخی از موارد که اختلال اضطراب جدایی شدید است و درمان‌های روان‌شناختی به تنهایی کافی نیستند، پزشک ممکن است داروهایی برای کمک به کاهش علائم اضطراب تجویز کند. داروهای ضد اضطراب مانند SSRIها (مهارکننده‌های بازجذب سروتونین) می‌توانند به کاهش نگرانی‌های مفرط و اضطراب در کودک کمک کنند. البته این داروها باید تحت نظر متخصص روان‌پزشک تجویز و استفاده شوند، زیرا مصرف نادرست یا بدون نظارت ممکن است مشکلات دیگری ایجاد کند.

حمایت خانواده

حمایت خانواده یکی از ارکان مهم در درمان اختلال اضطراب جدایی است. والدین باید نقش فعالی در فرآیند درمان ایفا کرده و به کودک خود کمک کنند تا احساس امنیت و اطمینان بیشتری پیدا کند. یکی از شیوه‌های مهم در این زمینه، ایجاد یک روتین منظم در زندگی کودک است. داشتن یک برنامه مشخص برای خواب، مدرسه و وقت آزاد به کودک کمک می‌کند تا احساس کند که در دنیای اطراف خود کنترل بیشتری دارد.

درمان با استفاده از بازی (Play Therapy)

درمان با استفاده از بازی یکی از روش‌های مؤثر درمان اختلالات اضطرابی در کودکان است. در این روش، درمانگر از بازی به عنوان ابزاری برای کمک به کودک برای ابراز احساسات و نگرانی‌های خود استفاده می‌کند. بازی به کودک این امکان را می‌دهد که بدون استفاده از کلمات، احساسات خود را بیان کند و به تدریج با مفاهیم جدید مانند استقلال و مقابله با ترس آشنا شود. درمانگر می‌تواند از اسباب‌بازی‌ها و بازی‌های مختلف برای شبیه‌سازی شرایط اضطراب‌آور استفاده کرده و کودک را در محیطی ایمن برای مقابله با اضطراب‌های خود آماده کند.

آموزش مهارت‌های مقابله‌ای

یکی از اهداف درمان اختلال اضطراب جدایی، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای به کودک است. این مهارت‌ها به کودک کمک می‌کنند تا در مواجهه با شرایط استرس‌زا و اضطراب‌آور بهتر عمل کند. مهارت‌هایی مانند تنفس عمیق، آرام‌سازی عضلانی و تمرین‌های ذهن‌آگاهی می‌توانند به کودک کمک کنند تا از شدت اضطراب خود بکاهد و در موقعیت‌های چالش‌برانگیز احساس آرامش بیشتری داشته باشد.

درمان‌های روان‌تحلیلی و خانواده‌درمانی

در برخی از موارد، درمان‌های روان‌تحلیلی می‌توانند به کودکان کمک کنند تا ریشه‌های اضطراب خود را شناسایی کرده و با آن‌ها روبرو شوند. همچنین، خانواده‌درمانی به والدین و سایر اعضای خانواده کمک می‌کند تا بتوانند به شکل مؤثری از کودک خود حمایت کنند و با چالش‌های پیش رو در فرآیند درمان کنار بیایند.

تأثیر اختلال اضطراب جدایی بر زندگی خانوادگی

رشد عاطفی و اجتماعی هر دو به طور جدی تحت تأثیر SAD قرار دارند. این شرایط باعث می شود کودک از تجربیات مهم و اساسی برای رشد عادی خودداری کند. SAD همچنین می تواند بر زندگی خانواده تأثیر بگذارد. برخی از این مشکلات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• فعالیت های خانوادگی که محدود به رفتار منفی هستند.
• والدین با اندک زمانی که برای خودشان و برای یکدیگر می گذارند باعث سرخوردگی و دلسردی می شوند
• خواهر و برادرانی که از توجه اضافی که به کودک مبتلا به SAD می شود حسادت می کنند.

نتیجه‌گیری

اختلال اضطراب جدایی در کودکان می‌تواند تأثیرات منفی زیادی روی رشد اجتماعی، تحصیلی و روانی کودک بگذارد. علائم این اختلال شامل نگرانی شدید از جدایی، اختلال در خواب و مشکلات رفتاری است که باید با دقت تشخیص داده شوند. درمان‌های مؤثر شامل درمان شناختی-رفتاری (CBT) و در برخی موارد دارودرمانی، می‌توانند به کاهش علائم و کمک به کودک برای مقابله با اضطراب خود کمک کنند. همچنین، حمایت عاطفی والدین و تقویت استقلال کودک در محیط‌های مختلف مانند مدرسه و خانه می‌تواند در روند درمان و پیشگیری از تشدید این اختلال مؤثر باشد.