کودک و مسواک زدن، نکاتی که باید بدانید

بیش از ۴۰ درصد از کودکانی که به کودکستان می روند پوسیدگی دندان دارند. پوسیدگی دندان نسبت به بیماری های دیگر مثل آسم در بچه های امروز ۵ برابر و نسبت به زکام بهاره ۷ برابر شایع تر است.اولین گام در راه مبارزه با پوسیدگی دندان تمرین کردن و آموزش دادن عادتهای خوب مسواک زدن است. دراین مقاله به بررسی همه جانبه ی موضوع کودک و مسواک زدن میپردازیم.

شروع از دوران نوزادی

نکته مهم آن است که مسواک زدن برای کودک را از همان نوزادی شروع کنیم. انجمن دندانپزشکان آمریکا پیشنهاد کرده که دهان نوزاد را از همان روزهای اول بعد از تولد تمیز کنید. البته در این زمان او هنوز دندانی ندارد و مسواکی هم لازم نیست اما می‌توانید بعد از هر وعده غذا یا شیر مادر، با یک گاز یا دستمال مرطوب، لثه‌های او را تمیز کنید. این کار سه فایده دارد: اول اینکه پلاکی را که روی لثه جمع شده برمی‌دارد. پلاک، ماده چسبناکی است که از باکتری‌ها، خرده‌های غذا و مخاط تشکیل شده است. برداشتن آن مانع از رشد باکتری‌های متعدد روی لثه کودک می‌شود. دوم اینکه موجب می‌شود کودک به داشتن یک دهان تمیز و عاری از پلاک عادت کند و در نتیجه مرحله بعدی که مسواک زدن است، برای او ساده‌تر خواهد شد. سوم اینکه این مساله موجب می‌شود که کودک شما به اینکه کسی در دهانش دست ببرد، عادت کند. در این صورت در آینده، مسواک زدن و یا معاینه دندانپزشک برای او آسان‌تر خواهد شد.مسواک زدن دندان‌ها باعث از بین رفتن پلاک‌های عامل پوسیدگی دندان و بیماری‌های لثوی می شود.

از زمانی که اولین دندان‌های شیری در کودک شما ایجاد می‌شود شروع به تمیز کردن دندان‌های کودک خود نمائید.تمامی سطح دندان و لثه را پاک نمائید و این عمل را ۲ بار در روز با دستمال نرم و مرطوب انجام دهید و یا از مسواک بسیار نرم کوچک و آب برای تمیز کردن دندان‌ها و لثه‌ی کودک استفاده کنید.خمیر دندان‌های مخصوص کودک که حاوی فلوراید کمی هستند را می‌توان از ۱۸ ماه تا ۶ سال برای کودکان استفاده نمود.مسواک زدن منظم هم در کودکان و هم در بزرگسالان از اهمیت به‌سزایی برخوردار است. این امر موجب حذف باکتری‌ها و پلاک‌های دندانی که باعث پوسیدگی و بیماری‌های لثوی می‌شود، می‌گردد.

هر فرد باید ۲ بار در روز یکی صبح‌ها پس از خواب و دیگری شب‌ها قبل از خواب دندان‌های خود را مسواک کند. اگر این کار به‌صورت یک عادت از ابتدای زندگی کودک اتفاق افتد به امری روتین در زندگی بزرگسالی تبدیل خواهد شد.سعی کنید از ۶ ماهگی که معمولاً اولین دندان‌های کودک ایجاد می‌شوند شروع به شستن دندان‌ها نمائید. سعی کنید از مسواک‌هایی استفاده نمائید که برای کودکان طراحی شده است که باید شامل سر کوچک و برس نرم باشد و در هنگام انتخاب مسواک مناسب به‌خاطر داشته باشید:

- برای کودکان ۰ تا ۱۸ ماه تنها از آب استفاده نمائید و نه از خمیر دندان

- از ۱۸ ماهگی تا ۶ سالگی از خمیر دندان‌های با میزان فلوراید کم استفاده نمائید.

- از ۶ سالگی به بعد از خمیر دندان‌های استاندارد با فلوراید کافی برای کودک استفاده نمائید.

دندان های نوزادی

بعضی از کودکان ممکن است که در زمان تولد، یک یا دو دندان داشته باشند و یا تا یک ماهگی، دندان دربیاورند. به این دندان ها، "دندان های نوزادی" می گویند.

این دندان ها ممکن است در هنگام شیر خوردن، سبب ناراحتی مادر و یا زخمی شدن زبان نوزاد شوند و یا در صورت لقی، باعث خونریزی و زخمی شدن لثه شوند. همچنین احتمال دارد که این دندان ها از لثه خارج شده و با افتادن به درون حلق نوزاد، خطر جدی ایجاد نمایند.

در صورت مشاهده دندان های نوزادی، باید حتما جهت بررسی شرایط موجود به دندانپزشک مراجعه شود.

تاثیر قطره آهن بر دندان ها

قطره آهن بر ساختمان دندان ها اثر می گذارد و در صورت استفاده طولانی و بیش از حد، باعث تغییر رنگ دندان ها خواهد شد. برای جلوگیری از این اثر، توصیه می شود که قطره آهن حتما با استفاده از قطره چکان و در قسمت عقب دهان کودک چکانده شود و پس از دادن قطره، به کودک آب داده شود.

مراقبت از دندان های نوزادان

پس از رویش دندان های شیری، برای پیشگیری از پوسیدگی، رعایت نکات زیر ضروری است:

- نوزاد را عادت ندهید که در خواب، سینه مادر و یا پستانک شیشه شیر را در دهان داشته باشد.

- پستانک کودک را به مواد شیرین آغشته نکنید.

- شیر مادر برای سلامت دندان های کودک، بهتر از شیر خشک است. خطر ایجاد پوسیدگی در اثر مواد قندی موجود در شیر مادر بسیار کمتر از شیر خشک است.

- خوردن شیر مادر، به دلیل انجام عمل مکیدن فعال توسط نوزاد، باعث رشد بهتر فک و استخوان های صورت شده و مشکلات بی نظمی دندانی در این کودکان، کمتر از کودکانی است که از شیر خشک استفاده کرده اند.

- از نوشاندن آب قند و چای شیرین به نوزادان خودداری نمایید.

- هنگام شیر دادن به نوزاد، تا حد امکان وی را به صورت عمودی بنشانید.

- بعد از سن ۶ ماهگی، پس از هر نوبت شیر دادن، خصوصا در طول شب، مقدار کمی آب به کودک بدهید تا دهانش تمیز شود.

- اگر بنا به نظر پزشک، کودک از شیشه شیر استفاده می کند، سوراخ سر شیشه باید تا حد امکان تنگ باشد تا عضلات کودک هنگام مکیدن شیر، به کار گرفته شده و تقویت شوند.

-هر چه زودتر مهارت نوشیدن با استکان یا فنجان را به کودک آموزش دهید.

-از پستانک یا شیشه شیر به عنوان وسیله آرام کردن یا گول زدن کودک استفاده نکنید.

- حداقل ۲ بار در روز دندان های نوزاد را با پارچه نرم و تمیز، گاز و یا مسواک انگشتی تمیز کنید.

پوسیدگی سریع دندان های شیری، باعث ایجاد عفونت و مشکلات ناشی از آن شده و گاهی عادات مضری را در کودک ایجاد می نماید که می تواند سبب بی نظمی دندان ها در آینده شود.همچنین پوسیدگی سریع دندان ها، سبب می شود که کودک در سن پایین کشیدن و یا ترمیم دندان ها را تجربه کند که می تواند باعث ترس از مراجعه به دندانپزشکی در سنین بالاتر شود.

چرا مراقبت از دندان ها از زمان نوزادی مهم است؟

دندان های نوزادی نقش یک راهنما را برای دندان های دائمی بزرگسالی ایفا می کنند. اگر آنها زودتر از موعد مقرر در اثر پوسیدگی بیافتند دندان های بزرگسالی ممکن است فضای کافی برای رشد بهتر را نداشته باشند. مراقبت های ضعیف از دندان های نوزادی همچنین ممکن است باعث بروز مشکلاتی چون عفونت، درد و مشکلات گفتاری نیز شود. همچنین توجه داشته باشید کودکانی که دندان‌های شیری آن‌ها دچار پوسیدگی یا کرم‌خوردگی می‌شود، به احتمال بیشتر در مقایسه با سایرین دچار کرم‌خوردگی و پوسیدگی دندان‌های دائم می‌شوند.

برای پیشگیری از مشکلات بعدی در سلامت دندان های کودک بهتر است مسواک زدن را از همان زمان که دندان ها شروع به رویش کردند، یعنی حدود شش ماهگی، آغاز کنید. برای این کار، بهترین روش این است که او را روی پای خود بنشانید،سرش را کمی کج کنید و روی آرنجتان بگذارید و به آرامی، روی دندان هایش را بشوئید. این کار را می توانید دو بار در روز انجام دهید.اگر با این روش راحت نیست، میتوانیدترتیبی بدهید که او دراز بکشد و سرش را روی پای شما بگذارد زیرا به هر حال از آرنج نرم تر است و بعد دندان هایش را بشوئید.

ممکن است کودک بخواهد مسواک را بجود و یا با دستش آن را بگیرد. بگذارید کنجکاوی اش را امتحان کند اما بعد مسواک را مجددا به داخل دهانش برگردانید و شستن را ادامه دهید.دقت کنید هیچوقت نباید کودک را به زور وادار به قبول این کار یا باز کردن دهان کرد زیرا قرار است بعدها مسواک زدن برایش یک عمل خوشایند باشد نه کاری که از آن گریزان است.

توجه داشته باشید هنگام مسواک کردن مقدار زیادی از خمیر دندان را روی مسواک نریزید زیرا فلوراید بیش از حد، موجب ایجاد لکه های سفید رنگ روی د ندان ها می شود . کم کم که بزرگ تر شد می توانید به او یاد بدهید که بعد از پایان کار، خمیر دندان های اضافی داخل دهانش را بیرون بریزد.معمولا تا هفت یا هشت سالگی پدر و مادر باید به کودک در مسواک زدن کمک کنند اما از این سن به بعد می توان انجام کار را به تدریج به خود او واگذار کرد.

ضرورت استفاده از خمیر دندان مخصوص کودکان:

حفظ سلامت دهان و دندان و تبدیل مسواک زدن به یک عادت همیشگی برای کودکان، یکی از اهداف اساسی والدین از تشویق کوکان به مسواک زدن است. خمیر دندان های حاوی فلوراید به سبب قابلیت پیشگیری از پوسیدگی برای کودکان و بزرگسالان بسیار مفید است .فراموش نکنید خمیر دندانی که می خرید باید از نوع کم فلوراید و مانند مسواک، مخصوص بچه ها باشد.

زمانی که مسواک های مخصوص کودکان به تولید انبوه نرسیده بود و در بازار تیوپ های متعدد خمیر دندان ویژه کودکان با اشکال زیبا و جذاب و طعم های متنوع تولید نمی شد تشویق کودکان به مسواک دشوارتر بود طعم خمیر دندان ویژه بزرگسالان برای کودکان غیر قابل تحمل بود و باعث فرار آنها از مسواک می شد.

اما شکل های جذاب عروسکی و رنگ های متنوع مسواک ها به همراه طعم های متنوع میوه ها و خمیر دندان های ژله ای باعث علاقمندی مسواک زدن برای بچه ها می شود حتی بعضی بچه ها به بهانه چشیدن طعم بعضی خمیر دندان ها مسواک می زنند.

روش های آموزش مسواک زدن به کودکان

۱- به کودک اجازه بدهید خودش ابزار لازم را انتخاب کند. کودک را همراه خودتان به فروشگاه ببرید و به او اجازه بدهید مسواک و خمیردندانش را خودش انتخاب کند. مسواک هایی که دسته های رنگی دارند ممکن است برای شما جذابیتی نداشته باشند اما در مورد کودک مانند مشوقی برای مسواک زدن عمل می کنند. برای اینکه مطمئن شوید کودک طعم خمیر دندان را هم دوست دارد، انتخاب آن را نیز به کودک بسپارید.

۲- توقع زیادی از کودک نداشته باشید. به احتمال زیاد کودک شما قادر نخواهد بود فواصل بین لثه و دندان ها و شکاف های ریز را به خوبی تمیز کند. نگران نباشید چون در حال حاضر باید تمرکز شما بیشتر بر شکل دهی عادت مسواک زدن باشد و لازم نیست در مورد تکنیک های صحیح مسواک زدن سختگیری کنید. هر چه کودک بیشتر تمرین کند، سریع تر پیشرفت خواهد کرد

۳- به نوبت مسواک بزنید. اگر واقعا نگران این هستید که در روند یادگیری مسواک زدن و انتقال مسئولیت انجام آن به کودک، دندان های او به خوبی تمیز نمی شوند، می توانید به نوبت دندان های کودک را مسواک بزنید. مثلا می توانید مسئولیت شستن صبحگاهی دندان ها را به کودک بسپارید و شب ها خودتان این کار را انجام دهید. با این روش، کودک صبح ها فرصت دارد شستشوی دندان ها را تمرین کند و شب ها می تواند تکنیک های صحیح مسواک زدن را از شما یاد بگیرد.

۴- همراه کودک مسواک بزنید. وارد عمل شوید و زمانی که کودک مشغول تمیز کردن دندان هایش است، او را همراهی کنید. همراهی با کودک ممکن است کودک را به صرف زمان بیشتر برای مسواک زدن تشویق کند و باعث شود دندان هایش را بهتر و دقیق تر مسواک بزند. علاوه بر این شب ها فرصت مناسبی هستند تا کودک عادت کند یک بار در روز و قبل از مسواک زدن، نخ دندان بکشد.

۵- مسواک لرزشی باطری دار بخرید. استفاده از مسواک لرزشی باطری خور توسط کودک می تواند به فرآیند یادگیری مسواک زدن کمک کند. تازگی و ناشناخته بودن مسواک باطری دار، کودک را ناگزیر به مسواک زدن می کند. علاوه بر این، مسواک هایی وجود دارند که در زمان شستشوی دهان، موسیقی پخش می کنند و یا با تولید صدا به شما اعلام می کنند دو دقیقه تمام شده است.

۶- یک مشوق پیدا کنید. از دندانپزشک کودک بخواهید به خاطر اینکه کودک دندان هایش را مسواک می زند، به او جایزه بدهد. تشویق از جانب فردی که منبع قدرت است و روپوش سفید به تن دارد، کودک نوپا را به ادامه این روند تشویق می کند.

نکاتی که هنگام خرید خمیر دندان کودکان باید بدان توجه کنید:

به دنبال مجوز بهداشت بر روی خمیر دندان بگیردید:

اگر به دنبال خمیر دندانی هستید که مناسب کودکتان باشد، ابتدا باید مجوز بهداشت داشته باشد. این مهر تایید بهداشت باید بر روی جعبه و خود تیوپ خمیر دندان درج شده باشد تا مطمئن شوید استانداردهای لازم را کسب کرده است.

از خمیر دندانهای حاوی مواد ساینده و سفید کننده بپرهیزید:

بسیاری از خمیر دندانها به خصوص آنهایی که عبارت "سفید کننده" بر رویشان درج شده است، حاوی مواد ساینده یا مواد شیمیایی هستند که به مینای دندان کودک آسیب وارد میکند.

خمیر دندان حاوی فلوراید خریداری کنید:

وجود یا عدم وجود فلوراید در خمیر دندان فاکتور مهمی برای سلامت دهان است. فلوراید ماده ای است که از نظر علمی اثبات شده به کاهش پوسیدگی در دندانها در همه سنین کمک میکند و به خصوص برای تقویت دندانهایی که به تازگی بیرون زده اند، مفید می باشد. اما میزان فلوراید موجود در خمیر دندان برای بلع بی خطر نیست و به همین علت والدین باید هنگام استفاده از خمیر دندان حاوی فلوراید برای مسواک کودک، مطمئن باشند کودک به اندازه کافی بزرگ شده است که خمیر دندان را نبلعد و همه آن را از دهان خارج کند، در غیر این صورت از خمیر دندانهای بدون فلوراید باید استفاده کنند. بسیاری از برندهای خمیر دندان گزینه های بدون فلوراید نیز دارند و معمولا انواع مناسب کودکان با بافت و طعم مورد علاقه کودکان ارائه میکنند. برخی خمیر دندانها حاوی زایلیتول (xylitol) نیز هستند.

طعم خمیر دندان را در نظر بگیرید:

اگر چه طعم خمیر دندان ارتباطی با سلامت کودک ندارد اما باید مطمئن شوید خمیر دندان کودک طعم بدی ندارد و کودک تمایل دارد به استفاده از آن ادامه دهد.

داروهای آسیب رسان

بسیاری از داروهایی که برای کودکان تجویز می شوند حاوی قند و شیرین کننده های دیگری هستند. اگر این داروها و به ویژه انواع جویدنی به دندان ها بچسبد سبب خرابی دندان ها می شود. به همین دلیل کودکانی که دچار بیماری های مزمنی مانند مشکلات قلبی و آسم هستند بیشتر دچار خرابی دندان ها می شوند.

آنتی بیوتیک ها و برخی از داروهای درمان آسم سبب رشد بیشتر گروهی از باکتری ها و قارچ ها می شود و این موضوع عفونت های قارچی یا برفک ها را به همراه دارد. پس اگر متوجه شدید که روی زبان کودک لخته هایی شبیه خامه یا شیر غلیظ شده وجود دارد، شاید این علائم نشانه ای از وجود برفک ها باشند.

در صورتی که کودک شما تحت درمان بیماری های مزمن قرار دارد، درباره اینکه چند بار در روز باید دهان و دندان های او را بشویید، با دندانپزشک متخصص کودک مشورت کنید. شاید لازم باشد که چهار بار در روز دندان هایش را مسواک بزند.

یک سالگی، سن طلایی

بهداشت دهان و دندان کوچولوها همان چیزی است که گاهی اوقات پدر و مادرها آن را نادیده می گیرند. حتما می دانید که حفظ سلامت کودکان بدون توجه به بهداشت دهان و دندان کامل نمی شود. هر کودک نوپایی در دهانش ۱۶ دندان دارد که مستعد خرابی هستند؛ پس اگر می خواهید فرزند شما هیچ وقت درد دندان را تجربه نکند، این توصیه ها را رعایت کنید تا از بابت این موضوع خیال تان راحت باشد.دندانپزشکان متخصص کودکان همواره به والدین توصیه می کنند که وقتی کودک دراز کشیده یا او را خوابانیده اید، شیشه شیر یا آبمیوه را در دهانش قرار ندهید. خیلی از پدر و مادرها نمی دانند که این کار به بهداشت دهان و دندان کودک صدمه می زند. مایعات شیرین داخلی بطری به سطح دندان های کودک می چسبد و غذای کافی برای باکتری های زنده دهان را فراهم می کند. این باکتری ها اسیدی تولید می کنند که سبب خرابی دندان ها می شود.

ضررهای شیشه شیر

دندانپزشکان متخصص کودکان همواره به والدین توصیه می کنند که وقتی کودک دراز کشیده یا او را خوابانیده اید، شیشه شیر یا آبمیوه را در دهانش قرار ندهید. خیلی از پدر و مادرها نمی دانند که این کار به بهداشت دهان و دندان کودک صدمه می زند. مایعات شیرین داخلی بطری به سطح دندان های کودک می چسبد و غذای کافی برای باکتری های زنده دهان را فراهم می کند. این باکتری ها اسیدی تولید می کنند که سبب خرابی دندان ها می شود.

نکته آخر اینکه بچه ها عاشق کپی برداری هستند پس یک راه مناسب برای اینکه به او بفهمانید سلامت دهان و دندان مهم است،این است که خودتان حداقل یک بار صبح و یک بار شب در مقابل چشمانش دندان هایتان را مسواک کنید.