درمان خانگی گرمازدگی کودک + نکاتی برای مراقبت سریع و مؤثر

نشانه‌های گرمازدگی در کودکان

گرمازدگی چیست؟ زمانی که دمای بدن بیش از 37 درجه باشد و این اتفاق بر اثر گرما رخ داده باشد، کودک دچار گرمازدگی شده است. نشانه‌های اولیه گرمازدگی در کودکان عبارتند از:

• خستگی؛
• سرگیجه؛
• سردرد؛
• حالت تهوع یا استفراغ؛
• تعریق زیاد، رنگ‌پریدگی و رطوبت پوست یا ایجاد جوش‌ به دلیل گرما؛
• گرفتگی عضلات در بازوها، پاها یا شکم؛
• تنفس سریع یا تپش قلب؛
• دمای بالای بدن؛
• احساس تشنگی شدید؛
• ضعف.

همچنین خوب است بدانید که بیماری‌های ناشی از گرما انواعی دارد و چهار نوع اصلی آن به ترتیب از خفیف‌ترین تا شدیدترین در جدول زیر آورده شده است:

تب، بی‌حالی و عرق‌سوز؛ ۳ علامت شایع

دمای بالای بدن (بیش از 40 درجه) یا تب، شایع‌ترین علامت گرمازدگی در کودکان است. از سوی دیگر کودک به‌خاطر گرما، بی‌حال خواهد شد که در موارد حاد می‌تواند حتی به «از هوش رفتن کودک» بینجامد. همچنین سومین علامت شایع گرمازدگی در کودکان، عرق‌سوز شدن است که در این حالت، پوست داغ و خشک می‌شود. بنابراین درمان گرمازدگی در کودکان اهمیت زیادی دارد.

چه زمانی علائم خطرناک می‌شوند؟

اگر نشانه‌های گرمازدگی در کودک ظرف ۳۰ دقیقه پس از خنک‌سازی و نوشیدن مایعات بهبود پیدا نکند، ممکن است وضعیت به گرمازدگی شدید (heatstroke) تبدیل شده باشد که یک وضعیت اورژانسی و خطرناک است. علائمی مانند تب بالای ۴۰ درجه، پوست داغ و خشک، کاهش سطح هوشیاری، گیجی، تشنج یا بی‌هوشی، بسیار جدی هستند. در چنین شرایطی باید بلافاصله با اورژانس تماس گرفت یا کودک را سریعاً به مرکز درمانی رساند، زیرا گرمازدگی شدید می‌تواند آسیب مغزی یا حتی مرگ به‌ دنبال داشته باشد.

روش‌های فوری درمان خانگی گرمازدگی کودک

درمان خانگی گرمازدگی کودک بدون نیاز به دارو، میان والدین رایج است و برای کاهش سریع حرارت بسیار اهمیت دارد. در ادامه راهکارهای درمان خانگی گرمازدگی کودک را ذکر می‌کنیم.

1. خنک کردن سریع بدن: اولین و مهم‌ترین اقدام، کاهش فوری دمای بدن کودک است. لباس‌های اضافه را از تن او درآورید و با استفاده از دستمال مرطوب، حوله‌ی خنک یا اسپری آب، پوست بدن را مرطوب و خنک نگه دارید. اگر امکان دارد، کودک را مقابل باد پنکه یا در مسیر جریان هوا قرار دهید.
2. نوشیدنی‌های سرد: دوغ کم‌نمک، شربت خاکشیر و آبلیمو یا آب آلوورا به خنک‌سازی بدن کمک زیادی می‌کنند. این نوشیدنی‌ها علاوه‌ بر طبع خنک، سرشار از ویتامین‌ و مواد معدنی‌اند.
3. انتقال کودک به مکانی خنک: به‌محض مشاهده علائمی مانند تب، بی‌حالی، تهوع یا سردرد، کودک را به مکان سایه‌دار، خنک و دارای تهویه مناسب منتقل کنید. ماندن در فضای گرم می‌تواند وضعیت او را وخیم‌تر کند.
4. خوردن میوه: هندوانه، طالبی و سایر میوه‌های تابستانی، به دلیل مقادیر بالای آب و الکترولیت، گزینه‌ای عالی برای کمک به کاهش علائم گرمازدگی هستند. مصرف آن‌ها در روزهای گرم تابستان بسیار مفید است.

کمپرس خنک با آب گلاب یا سرکه

استفاده از کمپرس خنک با آب گلاب یا سرکه یکی از روش‌های خانگی و موثر برای کاهش دمای بدن کودک یا نوزاد در زمان گرمازدگی است. گلاب خاصیت خنک‌کننده و ضدالتهابی دارد و استفاده از آن روی پیشانی، گردن یا پشت کودک می‌تواند به آرام‌سازی و پایین آوردن حرارت بدن کمک کند. همچنین، سرکه با خاصیت تب‌بر و تنظیم‌کننده‌ی حرارت پوست، اگر با کمی آب سرد ترکیب شود، می‌تواند گرمی بدن را کاهش دهد و در بهبود علائم اولیه گرمازدگی مثل بی‌حالی و داغی پوست موثر واقع شود. البته باید توجه داشت که این روش‌ها تنها در موارد خفیف کاربرد دارند و در صورت بروز علائم شدید، مراجعه به پزشک ضروری است.

حمام ولرم با دمای کنترل‌شده

قرار دادن کودک در وان آب خنک یا دوش ولرم یکی از موثرترین روش‌ها برای کاهش سریع دمای بدن است. مراقب باشید آب بیش از حد سرد نباشد، زیرا ممکن است بدن کودک دچار شوک شود.

خوراکی‌های آب‌رسان برای کاهش حرارت بدن

در فصل تابستان که کودکان فعالیت بیشتری دارند و زمان زیادی را در هوای گرم سپری می‌کنند، گنجاندن خوراکی‌های آب‌رسان برای کاهش حرارت بدن کمک می‌کند تا از گرمازدگی در امان بمانند. در ادامه لیست آن‌ها را ارائه داده‌ایم:

• خیار: سرشار از پتاسیم، ویتامین K، ویتامین C، مس و ویتامین‌های گروه B است. خیار تاثیر خنک‌کننده‌ای روی بدن دارد و می‌تواند خطر بسیاری از بیماری‌ها و کمبودهای تغذیه‌ای را کاهش دهد.
• برگ نعنا: یکی از بهترین درمان‌های خانگی برای کاهش فوری حرارت بدن است.
• اسفناج: اسفناج نه‌تنها سرشار از مواد مغذی است، بلکه به دلیل آب زیاد و قابلیت هضم آسان، به کاهش دمای بدن نیز کمک می‌کند.
• آب انار: مصرف روزانه یک لیوان آب انار طبیعی، دمای بدن را کاهش می‌دهد و بدن را خنک نگه می‌دارد.
• آلوورا: ژل یا برگ آلوورا به شکل خوراکی یا موضعی باعث کاهش حرارت بدن می‌شود.
• کرفس: منبع غنی آب، سدیم، پتاسیم، آهن، کلسیم، منیزیم، فسفر و روی است و یکی از بهترین سبزیجات برای خنک کردن بدن محسوب می‌شود.
• خربزه: حاوی ۹۵٪ آب است و یکی از بهترین میوه‌ها برای رفع عطش و خنک کردن بدن در تابستان است.
• قارچ: منبع غنی از ۱۵ نوع ماده معدنی، ویتامین و آنتی‌اکسیدان است. مصرف خام یا پخته‌ی آن به حفظ دمای متعادل بدن و جذب بهتر مواد مغذی کمک می‌کند.
• دانه شنبلیله: می‌توانید برای کاهش حرارت بدن، یک قاشق غذاخوری دانه شنبلیله را با آب بخیسانید و به کودک بدهید.
• تخم گشنیز: تخم گشنیز به دفع حرارت و سموم اضافی از بدن کمک کرده، دمای بدن را کاهش داده و التهاب را تسکین می‌دهد.
• تخم شربتی: یکی از بهترین خوراکی‌های خنک‌کننده است. کافی است دو قاشق غذاخوری تخم شربتی را در آب بخیسانید، سپس با گلاب ترکیب کرده و به کودکتان بدهید.
• تخم کتان: برای کاهش حرارت بدن مفید است و در هر زمان از روز می‌توان آن را مصرف کرد.

  ---

  بیشتر بخوانید: تغذیه کودکان در تابستان، چه باید باشد؟

خوراکی‌های توصیه‌شده در طب سنتی برای کودکان گرمازده

در طب سنتی، خوراکی‌هایی برای درمان گرمازدگی کودک وجود دارد که در ادامه آن‌ها را ذکر می‌کنیم:

1. دمنوش زرشک و عناب: زرشک و عناب هر دو خاصیت خنک‌کنندگی دارند و دمنوش تهیه‌شده از ترکیب آن‌ها می‌تواند حرارت داخلی بدن را کاهش دهد. همچنین مصرف آب زرشک به تنهایی نیز گزینه مناسبی برای درمان گرمازدگی است.
2. ماست: یکی دیگر از راه‌های خانگی برای کاهش حرارت بدن، خوردن ماست است. مصرف روزانه یک کاسه ماست در تابستان مفید است.
3. برگ گشنیز: خوردن گشنیز باعث تعریق می‌شود. خاصیت ادرارآور برگ گشنیز به کاهش تب و دمای داخلی بدن کمک می‌کند.
4. هندوانه: هندوانه سرشار از آب، ویتامین C ،A  و ترکیبات مفید دیگر است که به بدن کمک می‌کند خنک بماند و رطوبت کافی داشته باشد.
5. به‌لیمو: برگ گیاه به‌لیمو خاصیت آرام‌بخش؛ ادرارآورو رفع‌کننده سرگیجه دارد و در طب سنتی برای کودکان گرمازده پیشنهاد شده است.
6. عرق کاسنی: از جمله داروهای گیاهی و موثر در درمان سنتی است که باعث پایین آوردن حرارت بدن می‌شود اما استفاده از آن برای کودکان حتماً باید با صلاح‌دید پزشک انجام شود.

درمان عرق‌سوز و التهابات پوستی ناشی از گرما

زمانی که تعریق در کودکان متوقف شود، عرق‌سوز از بین می‌رود و احتیاج به درمان خاصی ندارد. با این وجود برای درمان عرق‌سوز و التهابات پوستی ناشی از گرما، معمولاً لوسیون کالامین یا کرم استروئیدی تجویز می‌شود. البته بهتر است از پزشک درباره داروهایی که خارش و التهاب را کاهش می‌دهند، مشورت بگیرید.

همچنین دوش گرفتن با آب خنک، می‌تواند به‌طور موقت خارش را تسکین دهد اما فراموش نکنید دوش گرفتن بیش از اندازه می‌تواند رطوبت طبیعی پوست را کاهش دهد و باعث بدتر شدن عرق‌سوز در کودک شود.

طب سنتی و نوشیدنی‌های خنک‌کننده برای کودک گرمازده

1. مصرف سرکه سیب: سرکه سیب با داشتن ترکیبات معدنی و ویتامینی، به بازیابی الکترولیت‌های از دست رفته بدن کمک می‌کند. برای تهیه یک نوشیدنی مفید، یک قاشق چای‌خوری سرکه سیب را در یک لیوان آب سرد حل کنید.
2. نوشیدن آب تمر هندی: تمر هندی با طبع سرد خود، یکی از درمان‌های موثر تب و گرمازدگی در طب سنتی است. تمر را چند دقیقه بجوشانید، سپس با عسل یا شکر مخلوط کرده و به کودک بدهید. این ترکیب به کاهش حالت تهوع ناشی از گرما نیز کمک می‌کند.
3. نوشیدن شربت سکنجبین: سکنجبین از قدیمی‌ترین و محبوب‌ترین نوشیدنی‌های طب سنتی برای رفع عطش و درمان گرمازدگی است.
4. شربت آبلیمو: این شربت سرشار از ویتامین C است و برای جبران کم‌آبی و رفع حرارت بدن مفید است. آبلیمو را با عسل یا شکر و کمی تخم شربتی ترکیب کنید و به کودک بدهید.
5. شربت گلاب: گلاب در طب سنتی به عنوان یکی از بهترین نوشیدنی‌های خنک‌کننده شناخته می‌شود و برای کودکان گرمازده بسیار مفید است.
6. شربت خاکشیر: طبع خاکشیر سرد است و به کاهش دمای بدن و رفع تشنگی کمک می‌کند.

کمپرس موضعی برای کاهش سریع حرارت بدن

استفاده از کمپرس سرد روی مچ دست‌ها، گردن، قفسه سینه و شقیقه‌ها می‌تواند دمای خون جاری در این رگ‌ها را به‌سرعت کاهش دهد و باعث خنکی بدن ‌شود.

استفاده از خیار روی پوست کودک

خیار یکی از بهترین و بی‌ضررترین مواد طبیعی برای کاهش علائم گرمی نوزاد و کودک است. برای استفاده از خواص خنک‌کننده و آبرسان خیار، کافی‌ است چند برش نازک از خیار تازه را به‌آرامی روی نواحی ملتهب یا حساس پوست کودک قرار دهید. توجه داشته باشید که نیازی به ماساژ دادن پوست نیست؛ تنها با فشار ملایم، اجازه دهید آب خیار به‌ آرامی به پوست منتقل شود. این کار به کاهش سوزش و خارش پوست کمک می‌کند و ناحیه آسیب‌دیده را به‌ خوبی آبرسانی می‌کند.

حمام ولرم یا سرد؛ مناسب‌ترین روش خانگی

مناسب‌ترین روش خانگی برای درمان گرمازدگی کودک، حمام با آب ولرم یا سرد است. البته توجه داشته باشید که آب نباید خیلی سرد باشد.

استفاده از پارچه‌ی مرطوب روی بدن کودک

یکی‌دیگر از درمان‌های خانگی گرمازدگی کودک برای پیشگیری التهاب، استفاده از پارچه مرطوب روی بدن کودک است. توصیه می‌شود یک پارچه‌ی نخی تمیز را با آب خنک مرطوب کرده و به‌آرامی روی پیشانی، گردن و قفسه سینه کودک قرار دهید تا بدن او به‌تدریج خنک شود.

ماساژ با روغن‌های گیاهی؛ تسکین ملایم و موثر

برخی از روغن‌های گیاهی مانند روغن بادام، روغن زیتون، روغن اسطوخودوس و روغن نعنا خاصیت خنک‌کنندگی دارند. چند قطره از این روغن‌ها را ترکیب کنید و پشت گردن کودک، کف دست‌ها و مچ‌های دست و پای کودک را با آن ماساژ دهید. این کار روش موثری برای کاهش دمای بدن کودک است.

نکات محیطی و مراقبتی در هوای گرم

برای جلوگیری از گرمازدگی در روزهای تابستان، نکات محیطی و مراقبتی که در ادامه ذکر می‌کنیم را رعایت کنید:

1. از آفتاب‌سوختگی کودک جلوگیری کنید: اگر کودک شما می‌خواهد در فضای باز باشد، حتماً از کلاه آفتابی و ضد آفتاب با حداقل SPF ۱۵ برای او استفاده کنید. بهتر است در صورت تعریق یا شنا کردن، هر دو ساعت یک‌بار، ضد آفتاب تمدید شود.
2. نوشیدن مایعات فراوان اهمیت دارد: کودک خود را تشویق کنید تا در فواصل زمانی منظم آب بنوشد.
3. به هیچ‌عنوان کودک را در خودرو تنها نگذارید: یکی از دلایل شایع مرگ ناشی از گرما در کودکان، تنها گذاشتن آن‌ها در ماشینی است که زیر آفتاب پارک شده! حتی اگر پنجره‌های ماشین کمی باز باشند یا ماشین را در سایه پارک کرده باشید، نباید کودک را در آن تنها بگذارید.

نقل قول از:

kidshealth

When the outside temperature is 93°F (33.9°C), the temperature inside a car can reach 125°F (51.7°C) in just 20 minutes, quickly raising body temperature to dangerous levels.

ترجمه:

وقتی دمای بیرون ۹۳ درجه فارنهایت (۳۳.۹ درجه سانتی‌گراد) باشد، دمای داخل خودرو می‌تواند تنها در عرض ۲۰ دقیقه به ۱۲۵ درجه فارنهایت (۵۱.۷ درجه سانتی‌گراد) برسد و دمای بدن را به‌سرعت تا سطح خطرناکی افزایش دهد.

انتقال فوری کودک به محیط خنک و سایه

یکی دیگر از نکات محیطی و مراقبتی در هوای گرم، این است که کودک خود را به محیطی خنک ببرید زیرا در این شرایط بدن از طریق همرفت (جابه‌جایی حرارت با جریان هوا) گرمای خود را از دست می‌دهد.

پوشاک سبک، تهویه مناسب و حضور در ساعات خنک روز

به کودک خود لباس‌های گشاد، روشن و خنک بپوشانید. لباس‌هایی از جنس کتان، ابریشم، پنبه یا کنف بهترین گزینه برای خنک نگه داشتن بدن هستند. همچنین تهویه مناسب و حضور در ساعات خنک روز، از گرمازدگی کودکان جلوگیری می‌کند.

وضعیت اورژانسی و زمان تماس با پزشک یا اورژانس

در موارد زیر، باید فوراً کودک را به اورژانس منتقل کنید:

• کودک بیهوش شده یا غش کرده است.
• کودک آن‌قدر ضعیف است که نمی‌تواند بایستد یا راه برود.
• تب کودک بالاتر از ۴۰ درجه است.
• رفتار یا گفتار کودک غیرطبیعی شده است.
• کودک دچار تشنج شده است.
• علائم شوک مانند پوست سرد و خاکستری و ضعف شدید دیده می‌شود.
• کودک به حدی استفراغ می‌کند که نمی‌تواند مایعات بنوشد.
• نوزاد کمتر از ۱۲ هفته سن دارد و پس از قرار گرفتن در معرض گرما دچار تب شده است. (قبل از مراجعه به پزشک، به‌هیچ‌عنوان نباید به کودک داروی تب‌بر بدهید.)
• نشانه‌های کم‌آبی در بدون نوزاد یا کودک دیده می‌شود مانند ادرار نکردن بیش از ۸ ساعت، دهان بسیار خشک و ادرار تیره‌رنگ.
• اگر دو ساعت پس از نوشیدن مایعات، کودک شما همچنان تب یا سرگیجه دارد.

در چنین شرایطی درمان سریع اهمیت دارد و باید به‌سرعت به مراکز درمانی مراجعه کنید.

نکات مهم در استفاده از طب سنتی برای نوزادان و خردسالان

از جمله مضرات درمان خانگی گرمازدگی کودک این است که از سلامت و مجاز بودن برخی از آن‌ها مطمئن نیستیم. برای مثال در استفاده از روش‌های طب سنتی برای نوزادان و خردسالان، باید با احتیاط و آگاهی کامل عمل کرد، زیرا بدن کودکان حساس‌تر از بزرگسالان است و ممکن است به برخی مواد غذایی یا روش‌ها، واکنش‌های شدیدتری نشان دهد. در ادامه، نکات کلیدی برای استفاده ایمن و موثر از طب سنتی در این گروه سنی ارائه شده است:

مشاوره با پزشک یا متخصص طب سنتی: قبل استفاده از هرگونه روش سنتی، حتماً با پزشک کودکان یا متخصص طب سنتی مشورت کنید. برخی گیاهان دارویی یا روش‌های درمانی ممکن است برای نوزادان و خردسالان مناسب نباشد یا با شرایط خاص آن‌ها تداخل داشته باشد.

پرهیز از مواد محرک یا قوی: برخی گیاهان دارویی مانند زنجبیل، زعفران یا دارچین ممکن است برای کودکان خیلی قوی باشند و باعث تحریک معده یا پوست شوند. از استفاده خودسرانه این مواد پرهیز کنید.

رعایت دوز مناسب: در طب سنتی، دوز مواد مورد استفاده برای کودکان باید بسیار کمتر از بزرگسالان باشد.

محدودیت‌های سنی در مصرف گیاهان دارویی

استفاده از گیاهان دارویی برای کودکان زیر 4 سال بهتر است محدود شود زیرا اطلاعات کافی در مورد ایمنی مصرف آن‌ها برای این گروه سنی وجود ندارد. همچنین برای کودکان بالای 4 سال، بهتر است با پزشک یا متخصص طب سنتی مشورت کنید.

سخن پایانی

نحوه استفاده از درمان خانگی گرمازدگی کودک، به‌خصوص نوزادان اهمیت زیادی دارد و باید بسیار مراقب باشید زیرا بدن آنان از بزرگسالان حساس‌تر است. به‌طور کلی، داشتن تغذیه مناسب و رعایت نکات مراقبتی در هوای گرم که در این مقاله ذکر کردیم، از گرمازدگی کودکان جلوگیری می‌کند.