چگونه استرس را در کودکان کاهش دهیم؟

استرس در کودکان را جدی بگیرید و با شناخت علایم و علل آن و استفاده از راهکارهای مناسب، مشاوره و حمایت عاطفی از کودک استرس کودکان را کاهش دهید.

استرس واژه‌ای است که بیشتر برای شرایط خاص بزرگسالان به کار برده می‌شود اما کودکان نیز در شرایط مختلف تحت فشار قرار می‌گیرند و دچار استرس می‌شوند. برخی از کودکان به خاطر شرایط محیطی یا شخصیتی استرس بیشتری را تجربه می‌کنند و استرس شدید می‌تواند بر رفتار، تفکر و احساسات کودک تاثیر بگذارد. لذا لازم است والدین با شناخت علل و علایم استرس کودکان، به رفع آن کمک کنند.

استرس کودکان چگونه تعریف می‌شود؟

از نظر متخصصین روانشناسی کودک خیلی از رفتارهاى غیرعادى کودکان در واقع واکنش نسبت به فشارهایى است که احساس مى‌کنند. استرس حالتى است که ارگانیسم را علیه یک عامل مهاجم نامعین مثل جراحت، عفونت، درد، آلرژى و حتى خوشحالى و غم به واکنش وامى‌دارد. عوامل بسیار ظریفى هستند که منشاء فشارند و مى‌توانند توانایى‌ها، قابلیت‌هاى یادگیرى و به طور کلی زندگى کودک را تحت تأثیر قرار دهد.

کودکان در حین رشد و بلوغ یاد می‌گیرند که با استرس مواجه شوند و به آن واکنش نشان بدهند. بسیاری از عواملی که موجب استرس‌ می‌شوند، برای بزرگسالان قابل‌مدیریت هستند، اما برای کودکان بسیار پیچیده و آزاردهنده‌اند، درنتیجه حتی تغییرات کوچک نیز می‌توانند بر احساس آرامش و امنیتِ کودکان خدشه وارد کنند. بسیارى از علائم استرس دوران کودکى به قدرى ظریف و حساس است که والدین یا مربیان هرگز متوجه آن نمى‌شوند. گاهی حتی بیماری‌های جسمی و سرماخوردگی‌های مداوم کودک نیز می‌تواند ناشی از استرس در کودکان باشد.

عوامل ایجاد استرس در کودکان چیست؟

برخی از عوامل ایجاد کننده استرس کودکان عبارت است از:

-مسائل و مشکلات خانوادگی مانند طلاق یا مشاجره والدین یا مشکلات مالی

-نگرانی درمورد نمرات و تکالیف درسی و فوق برنامه

-بیماری یا آسیب‌های جسمانی

-مشکل با گروه همسالان

-تغییر مدرسه یا نقل مکان

-عدم اعتماد به نفس و داشتن افکار منفی نسبت به خود

-والدین کودک آزار

-تغییرات دوران بلوغ

علائم استرس در کودکان

-بد اخلاق بودن و تحریک پذیر بودن

-افت تحصیلی

-منزوی شدن و دروی از دوستان

-عدم تمایل به انجام فعالیت‌هایی که قبلا دوست داشت انجام دهد

-دل درد یا سردرد بی دلیل

-اختلالات خواب و کابوس شبانه

-کاهش اشتها یا تغییر در عادات غذایی

-اضطراب کودکان

-بروز یا تشدید ترس‌های کودک مانند ‌ترس از تاریکی

-ناتوانی در استراحت کردن

-وابستگی شدید به والدین

-ناتوانی در کنترل احساسات

-رفتار توأم با پرخاشگری و لجبازی

-عدم علاقه به مشارکت در فعالیت‌های مدرسه یا وظایف خانوادگی

پنج راهکار کمک کننده به کاهش استرس کودکان

۱- حرف‌های کودکتان را با دقت گوش بدهید

زمانی که احساس کردید کودکتان تحت فشار و استرس است از کودکتان بپرسید چه چیزی او را ناراحت کرده است و با دقت،‌ علاقه و حوصله به حرف‌های کودکتان گوش کنید. از قضاوت کردن، مقصر دانستن و نصیحت کردن کودک‌تان بپرهیزید. تنها کاری که باید بکنید این است که به حرف‌ها و احساسات کودک‌تان گوش بدهید. سعی کنید با پرسیدن سؤالات مختلف، تمام قضیه را بفهمید.

۲- درمورد استرس کودکان با آنان حرف بزنید

هنگام صحبت با کودکتان در مورد مشکل و استرس کودک سعی کنید احساس ناخوشایند او را به زبان بیاورید و درمورد آن صحبت کنید. مثلا بگویید: «به‌نظر میاد هنوز از اتفاقی که توی زمینِ بازی افتاده ناراحتی عزیزم.» نباید کودک را متهم کنید. به هیچ عنوان نگویید: «هنوز ناراحتی؟ حالا مگه چی شده!» کودک را مقصر ندانید. با او همدردی کنید و نشان بدهید که به کودک خود توجه می‌کنید و می‌خواهید درمورد مشکلش بیشتر بدانید. به او بگویید می‌دانید برایش ناراحت کننده بوده و حق دارد از اینکه دوستانش او را به بازی راه نداده‌اند، ناراحت باشد. این جملات نشان می‌دهد که احساس کودک را می‌فهمید و به او توجه دارید و کودک حمایت شما را درک می‌کند.

۳- به بیان احساسات کودکان کم سن و سال کمک کنید

بسیاری از کودکان خردسال، نمی‌توانند احساسات‌شان را با کلمات بیان کنند. اگر کودک شما عصبانی یا ناامید و ناراحت است، از این واژه‌ها در وصف حال او استفاده کنید تا او هم این واژگان را یاد بگیرد. بیان احساسات در قالب کلمات، موجب می‌شود کودک حالات احساسی خود را بشناسد و آنها را درک کند. کودکانی که می‌توانند احساسات خود را در قالب کلمات ابراز کنند، دیرتر عصبانی می‌شوند و برای ابراز عصبانیت و ناراحتی خود از واژه‌ها کمک می‌گیرند.

۴- از کودکتان برای حل مشکلش کمک بگیرید

درمورد مشکل کودک با او صحبت کنید و با هم به‌دنبال راه چاره‌ای برای حل مشکل باشید. مشارکت فعال کودک باعث ایجاد اعتماد به نفس در او می‌شود. از راه‌حل‌های خوب او حمایت کنید و اگر لازم شد نکاتی را به آنها اضافه کنید. خودتان نیز راه حل ارائه دهید و نظر کودکتان را در مورد آن بپرسید.

۵- از کودکتان حمایت کنید

گاهی کودکان دوست ندارند درمورد مسائل و مشکلات‌شان صحبت کنند، در این‌گونه مواقع طوری رفتار کنید که او مطمئن باشد هر زمان که میلِ به حرف زدن پیدا کند، شما از او حمایت خواهید کرد. زمانی که کودکان مایل به صحبت کردن نیستند، به حمایت نیاز دارند و انتظار دارند که والدین‌شان آنها را تنها نگذارند. با دیدن استرس کودکان برنامه‌ای ترتیب بدهید و در کنارش باشید. با هم قدم بزنید، فیلم ببینید، کیک و شیرینی بپزید یا بازی‌های شاد و ساده انجام بدهید. حضور شما تأثیر فوق‌العاده‌ای روی هر دوی شما دارد. هر روز زمانی را برای گپ زدن با کودکتان کنار بگذارید.

نکات قابل توجه دیگر درمورد استرس کودکان

-اخبار یا برنامه‌های خشونت‌آمیز و بعضی از بازی‌ها باعث ایجاد استرس در کودکان می‌شوند. درمورد برنامه‌های تلویزیونی، انتخاب‌ها و بازی‌های کودک‌تان وسواس به‌خرج بدهید و حواس‌تان باشد که او چه می‌بیند، چه می‌خواند و چه می‌کند.

-به جای تنبیه به تشویق کودکان خود بپردازید و به آنها محبت کنید. کودک را به انجام فعالیت‌هایی که می‌تواند در آنها موفق شود، تشویق کنید.

-گاهی اوقات، فقط صحبت کردن و گوش دادن به مشکلات، به رفع ترس و اضطراب کودک کمک می‌کند و می‌توانید مشکل را بیش از حد بزرگ نکنید.

-اگر موقعیت‌های ویژه‌ای باعث ایجاد استرس شده‌اند، در صورت امکان سعی کنید آن موقعیت‌ها را محدود کنید. مثلا اگر کلاس‌های فوق برنامه کودک‌تان زیاد است و فشار آنها باعث استرس در او می‌شود، می‌توانید این فعالیت‌ها را محدود کنید.

-در خانه فضایی آرام، امن و قابل‌اعتماد ایجاد کنید.

-سعی کنید استرس خودتان را درست مدیریت کنید و الگوی خوبی برای فرزندانتان باشید.

-فرصت‌ انتخاب کردن و کنترل بعضی از امور را برای کودک‌تان فراهم کنید. کودک شما هرچه بیشتر احساس کنترل بر شرایط را داشته باشد، در مواجهه با مشکلات و استرس‌ها بهتر عمل خواهد کرد.

-کودک را به انجام ورزش و فعالیت‌های بدنی تشویق کنید.

-خیلی به بچه‌ها سخت نیگیرید و قابل انعطاف باشید. به آنها اجازه بدهید اشتباه کنند و آنها را به خاطر اشتباهاتشان ببخشید.

-والدین با تربیت و آموزش درست و به‌کارگیری تکنیک‌های حل مسئله، می‌توانند مدیریت استرس را به کودکان خود بیاموزند.

-به خواب و خوراک مناسب گودکان توجه کنید.

-مراقب خودتان باشید. اینکه شما استرس و اضطراب کمتری داشته باشید می‌تواند کمک زیادی به کودکتان بکند تا استرس او هم کم شود.

-اگر مدام به حجم ناراحتی، افسردگی و گوشه‌گیری کودک‌تان اضافه می‌شود و کودک شما در برقراری ارتباط با خانواده و دوستانش مشکل دارد و قادر به کنترل رفتار و خشم خود نیست، از یک مشاور یا متخصص کمک بگیرید. برای حل مشکلات فرزندتان وقت بگذارید و در مواجهه با استرس کودکان صبور باشید.