اعتماد به نفس کودکان، دلایل کمبود آن چیست؟

اعتماد به نفس کودکان یکی از عوامل کلیدی در شکل‌گیری شخصیت و موفقیت آن‌ها در آینده است. این ویژگی به کودکان کمک می‌کند تا با چالش‌ها و موانع زندگی روبه‌رو شوند و احساس ارزشمندی و توانمندی را در خود تقویت کنند. بااین‌حال، کمبود اعتماد به نفس در کودکان می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی همچون انتقاد بیش‌ از حد، عدم حمایت عاطفی، مقایسه مداوم با دیگران و شکست‌های مکرر باشد. درک دلایل این کمبود، اولین گام برای کمک به کودکان در تقویت اعتماد به نفس آن‌ها است.

انواع اعتماد به‌ نفس کودکان

"بوید وارتی" می‌گوید که انواع مختلفی از اعتماد به‌ نفس وجود دارد که این تفاوت‌ها را به‌وضوح در دانش‌آموزان نیز می‌توان دید. بوید داستان زندگی خودش را این‌گونه روایت می‌کند: او در آفریقا و در خانواده‌ای بزرگ شد که محلی برای نگه‌داری حیوانات وحشی فراهم کرده بودند. خانواده‌اش همیشه به فرزندانشان اهمیت می‌دادند، اما به‌طور کامل از آن‌ها مراقبت نمی‌کردند. آزادی محدودی که داشتند باعث شد مهارت تصمیم‌گیری در او، برادر و خواهرانش به‌خوبی پرورش یابد. به همین دلیل او اظهار می‌کند که دو نوع اعتمادبه‌نفس وجود دارد:

1. نوعی که از تجربه‌های منفی گذشته، شکست خوردن و اغلب روبه‌رو شدن با حوادث ناگوار برای کودک ایجاد می‌شود.
2. نوعی که از قرار گرفتن در موقعیت‌های دشوار و اشتباه شکل می‌گیرد؛ جایی که کودکان یاد می‌گیرند زیرک باشند و مشکلات را حل کنند.

بوید نوشته است: "البته که والدین ما هیچ‌وقت نمی‌خواستند ما را در خطر قرار دهند. آن‌ها همیشه از ما در برابر هر چیزی دفاع می‌کردند و قبل از این‌که صدمه‌ای به ما برسد، خودشان را فدا می‌کردند. اما آن‌ها ما را آزاد گذاشته بودند و به‌صورت دائمی از ما محافظت نمی‌کردند."

دلایل کمبود اعتماد به نفس کودکان

اعتماد به نفس کودکان یکی از مؤلفه‌های اساسی در شکل‌گیری شخصیت و موفقیت آن‌ها در آینده است. کمبود اعتماد به نفس می‌تواند تأثیرات منفی بر زندگی اجتماعی، تحصیلی و حتی سلامت روانی کودکان داشته باشد. در ادامه به بررسی مهم‌ترین دلایل کمبود اعتماد به نفس کودکان پرداخته می‌شود.

۱. انتقاد بیش‌ازحد و سرزنش مداوم

یکی از رایج‌ترین دلایل کاهش اعتماد به نفس در کودکان، انتقاد بیش‌ازحد و سرزنش مداوم آن‌ها توسط والدین، معلمان یا اطرافیان است. زمانی که کودکان به طور مکرر با جملاتی مانند «تو نمی‌توانی» یا «چرا همیشه اشتباه می‌کنی؟» مواجه می‌شوند، احساس ارزشمندی خود را از دست می‌دهند و به تدریج اعتماد به نفسشان کاهش می‌یابد.

۲. مقایسه با دیگران

مقایسه مداوم کودکان با خواهر، برادر یا همسالان یکی دیگر از دلایل عمده کمبود اعتماد به نفس در آن‌ها است. این مقایسه‌ها باعث می‌شود کودک احساس کند که به اندازه کافی خوب نیست و نمی‌تواند انتظارات دیگران را برآورده کند. این احساسات به مرور زمان منجر به کاهش اعتماد به نفس او می‌شود.

۳. شکست‌های مکرر و عدم حمایت پس از آن

کودکان در مسیر یادگیری و رشد با شکست‌های متعددی روبه‌رو می‌شوند. اگر این شکست‌ها بدون حمایت عاطفی یا تشویق برای تلاش مجدد همراه باشند، ممکن است کودک احساس ناتوانی کند و اعتماد به نفس خود را از دست بدهد. والدین و مربیان باید به کودکان بیاموزند که شکست‌ها بخشی از فرآیند یادگیری هستند و نباید از آن‌ها به‌عنوان عاملی برای قضاوت خود استفاده کنند.

۴. انتظارات غیرواقعی

گاهی والدین یا معلمان انتظارات بسیار بالایی از کودکان دارند که فراتر از توانایی‌های واقعی آن‌ها است. این انتظارات غیرواقعی باعث می‌شود کودکان احساس کنند که هرگز نمی‌توانند موفق شوند و همین امر به کاهش اعتماد به نفس آن‌ها منجر می‌شود.

۵. نبود توجه و حمایت عاطفی

کمبود توجه و محبت از سوی والدین یا مراقبان می‌تواند تأثیر عمیقی بر اعتماد به نفس کودکان داشته باشد. کودکانی که احساس می‌کنند به اندازه کافی دوست داشته نمی‌شوند یا ارزشمند نیستند، اغلب با مشکل کمبود اعتماد به نفس روبه‌رو می‌شوند.

۶. تجربیات منفی و ترس از قضاوت

تجربیات منفی مانند طرد شدن، شکست تحقیرآمیز یا مسخره شدن در جمع، می‌تواند به ترس از قضاوت دیگران و در نتیجه کاهش اعتماد به نفس کودکان منجر شود. این کودکان ممکن است از ترس تکرار تجربیات منفی از موقعیت‌های جدید یا چالش‌برانگیز دوری کنند.

ایجاد اعتماد به‌ نفس اشتباه در کودکان

هدف والدین، معلمان و مربیان این است که کودکان یا نوجوانان تحت مراقبتشان علاوه بر آموزش، اعتمادبه‌نفس نیز پیدا کنند. اما به‌نظر می‌رسد که در این مسیر شکست خورده‌ایم! چراکه ناخواسته تلاش کرده‌ایم نوعی اعتمادبه‌نفس اشتباه ایجاد کنیم.

اعتمادبه‌نفس اشتباه زمانی شکل می‌گیرد که:

• کودک هیچ تلاشی نکند و فقط شاهد موفقیت دیگران باشد.
• کودک بشنود که "تو فوق‌العاده هستی"، بدون این‌که واقعاً کار فوق‌العاده‌ای انجام داده باشد.

ما تصور می‌کنیم که جلوگیری از وقوع حوادث بد، باعث افزایش اعتمادبه‌نفس می‌شود؛ اما این کار ممکن است نتیجه‌ای کاملاً معکوس داشته باشد. وقتی ما دانش‌آموزان را از عواقب فراموش کردن رضایت‌نامه والدین، لباس ورزشی یا سایر مسئولیت‌هایشان نجات می‌دهیم، یکی از این دو اتفاق می‌افتد:

1. آن‌ها مفهومی اشتباه از اعتمادبه‌نفس یاد می‌گیرند و زمانی که وارد دنیای واقعی می‌شوند – جایی که اساتید یا کارفرماهایشان نجاتشان نمی‌دهند – به‌شدت ضربه می‌خورند.
2. به‌تدریج احساس می‌کنند که چیزی برای ارائه ندارند، زیرا مهارت‌هایشان را نمی‌آزمایند و از خطرات شانه خالی می‌کنند.

بنابراین، اعتمادی که به‌راحتی ایجاد می‌شود، پایدار و واقعی نیست. این نوع اعتمادبه‌نفس که تنها از کلمات و احساسات ما نشأت می‌گیرد، ضعیف، زودگذر و ساختگی است. درحالی‌که اعتمادبه‌نفس واقعی و درست، قوی، ماندگار و واقعی است. 

چطور اعتماد به نفس کودکان را افزایش دهیم؟

کودکانی که اعتماد به نفس بالایی دارند، توانایی بیشتری در مواجهه با چالش‌ها و مشکلات زندگی از خود نشان می‌دهند. والدین و مربیان می‌توانند با روش‌های مناسب، اعتماد به نفس کودکان را تقویت کنند و به آن‌ها کمک کنند تا خود را ارزشمند و توانمند ببینند. در ادامه به چند راهکار مؤثر برای افزایش اعتماد به نفس کودکان پرداخته می‌شود.

۱. تشویق به تلاش و یادگیری از اشتباهات

یکی از بهترین راه‌ها برای تقویت اعتماد به نفس کودکان، تشویق آن‌ها به تلاش و یادگیری از اشتباهات است. کودکان باید بدانند که شکست، بخشی طبیعی از مسیر یادگیری است و می‌تواند فرصتی برای پیشرفت باشد.

• به جای سرزنش، کودک را برای تلاشش تشویق کنید.
• از جملاتی مانند «اشتباه کردن یعنی یادگیری» استفاده کنید.
• موفقیت‌های کوچک او را جشن بگیرید تا انگیزه بیشتری برای ادامه دادن پیدا کند.

۲. ایجاد محیط حمایتی و امن

کودکان برای رشد اعتماد به نفس خود نیاز به محیطی دارند که در آن احساس امنیت و حمایت کنند.

• در خانه یا مدرسه فضایی ایجاد کنید که کودک بتواند بدون ترس از قضاوت یا سرزنش احساسات خود را بیان کند.
• به صحبت‌های کودک گوش دهید و نشان دهید که نظرات و احساسات او برایتان اهمیت دارد.

۳. توجه به نقاط قوت کودک

هر کودکی توانایی‌ها و نقاط قوت خاص خود را دارد. والدین و مربیان باید این توانایی‌ها را شناسایی کرده و به کودک کمک کنند تا روی آن‌ها تمرکز کند.

• استعدادهای کودک را تشخیص دهید و به او فرصت دهید تا در آن‌ها پیشرفت کند.
• به او نشان دهید که نقاط قوتش می‌توانند به موفقیت او کمک کنند.
• به‌جای تمرکز بر ضعف‌ها، تلاش کنید تا مهارت‌های کودک را تقویت کنید.

۴. اجتناب از مقایسه کودک با دیگران

مقایسه مداوم کودکان با دیگران می‌تواند باعث کاهش اعتماد به نفس آن‌ها شود. به‌جای مقایسه، بهتر است پیشرفت‌های کودک را نسبت به گذشته خودش ارزیابی کنید.

• از جملاتی مانند «چرا مثل فلانی نیستی؟» پرهیز کنید.
• کودک را برای تلاش‌های منحصربه‌فردش تحسین کنید.

۵. تعریف و تمجید صحیح و واقعی

تحسین کودک باید واقعی و مرتبط با تلاش‌ها و دستاوردهای او باشد. تعریف‌های بی‌اساس و اغراق‌ آمیز ممکن است تأثیر معکوس داشته باشند.

• وقتی کودک کاری را خوب انجام می‌دهد، مشخصاً از آن تعریف کنید (مثلاً: چقدر خوب کتابت را مرتب کردی!).
• از تحسین عمومی و غیرواقعی مثل «تو همیشه بهترین هستی» خودداری کنید.

۶. آموزش مهارت‌های حل مسئله

یکی از راه‌های افزایش اعتماد به نفس کودکان، تقویت مهارت‌های حل مسئله در آن‌ها است. وقتی کودک یاد بگیرد که چگونه مشکلات را مدیریت کند، احساس توانمندی بیشتری خواهد داشت.

• به او فرصت دهید تا خودش راه‌حل‌هایی برای مشکلات پیدا کند.
• در صورت نیاز، به او راهنمایی ارائه دهید، اما اجازه دهید خودش تصمیم بگیرد.

۷. مشارکت در فعالیت‌های گروهی

فعالیت‌های گروهی می‌توانند به کودکان کمک کنند تا احساس تعلق و ارزشمندی کنند و مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت کنند.

• کودک را به شرکت در فعالیت‌های ورزشی، هنری یا آموزشی تشویق کنید.
• به او کمک کنید تا در این فعالیت‌ها احساس مفید بودن کند.

نتیجه‌گیری

اعتماد به نفس کودکان پایه و اساس موفقیت و سلامت روانی آن‌ها در آینده را شکل می‌دهد. با شناسایی عواملی که موجب کاهش اعتماد به نفس می‌شوند، مانند نبود حمایت مناسب، ترس از شکست یا تجربیات منفی، می‌توان اقدامات مؤثری برای رفع این مشکلات انجام داد. ایجاد فضایی امن، حمایت عاطفی مداوم و تشویق به تلاش و یادگیری از اشتباهات، از مهم‌ترین راهکارهایی هستند که می‌توانند اعتماد به نفس کودکان را تقویت کنند و آن‌ها را برای مواجهه با چالش‌های زندگی آماده سازند.