خلاقیت و یادگیری در کودکان، نقش انیمیشن در ایجاد آن

همزمان با ورود به عصر دیجیتال و ظهور رسانه‌ها و تکنولوژی‌های دیجیتالی، اغلب فعالیت‌های بشر تحت تاثیر این تکنولوژی‌ها قرار گرفت.

هنر نیز از این مساله مستثنی نبوده و در این زمان پیوندی تنگاتنگ میان تکنولوژی و هنر برقرار و زمینه پیدایش انواع هنر جدید ایجاد شد. این انقلاب که از آن با عنوان «انقلاب دیجیتالی» یاد می‌شود؛ فعالیت‌های سنتی هنری گذشته نظیر نقاشی، مجسمه‌سازی، چاپ و عکاسی را شدیدا تحت تاثیر خود قرار داده و دگرگون کرد.

همزمان با این تغییر و دگرگونی، ژانرهای کاملا جدید هنری نظیر دیجیتال اینستالیشن(Digital Installation)، واقعیت مجازی(Virtual Reality)، دیجیتال انیمیشن(Digital Animation)، دیجیتال ویدئو(Digital Video)، هنر شبکه (Net Art)، هنر نرم‌افزار(Software Art)، هنر دیتابیس(Database Art)، گیم آرت(Game Art) و ... نیز به وجود آمدند.

در این بین هنر انیمیشن که آن را می توان فرزند و محصول هنرهای پیش از آن به حساب آورد، با تکوین و گسترش دانش رایانه به شدت از آن تاثیر پذیرفته، تا جایی که ورود فناوری گرافیکی رایانه‌ای موجب پیدایش و شکل گیری نوع جدیدی از هنر انیمیشن شده است. انیمیشن رایانه ای به سرعت به محبوب ترین و رایج‌ترین نوع هنر انیمیشن بدل شد و این خود به دلیل قابلیت‌های وسیع آن در خلق تصاویری بدیع و خیال انگیز و در عین حال واقع گرایانه بود.

به طور کلی تاثیر حضور رایانه ها در انیمیشن در سه شکل و قالب اصلی( تولید انیمیشن با کمک رایانه ها ، خلق تصاویر و انیمیشن رایانه‌ای CGI و دستکاری در تصاویر از طریق رایانه) نمود یافته است. هر کدام از سه شکل مذکور، زیبایی شناسی و شیوه بیانی انیمیشن را به گونه ای ویژه و مختص خود تحت تاثیر قرار می دهند. این سه نوع تاثیر تکنولوژیک بر انیمیشن موجب رونق و محبوبیت بیش از پیش این هنر در بیست سال گذشته شده و موجب شد تا انیمیشن بتواند دامنه و طیف تقریبا نامحدودی از آفریدن تصاویر را از تجریدی ترین یا آبستره ترین شکل آنها گرفته تا فرا واقعی ترین شان در برگیرد.

نقش مثبت و منفی انیمیشن ها در رفتار کودکان

امروزه انیمیشن ها در قالب کارتون و بازی های رایانه ای تاثیر زیادی در روند رشد شخصیتی کودکان و نوجوانان دارد. اگر از بعد مثبت بخواهیم به تاثیر انیمیشن بپردازیم می توان به قطعیت گفت برخی از انیمیشن ها که در قالب بازی به کودکان ارایه می شود، تاثیر خوبی روی روند یادگیری آنها می گذارد.

در این دوران کودکان ویژگی هایی از جمله ذهنیت رو به رشد، کنجکاوی و توانایی یادگیری سریع به وسیله مشاهده را دارا هستند و به همین دلیل کارتون ها به طور مستقیم بر ذهن و ماهیت آنها تاثیر می گذارند. در ادامه برخی از تاثیر مثبت کارتون‌ها به روی ذهن کودکان را به اشتراک گذاشته‌ایم.

1) در کاوش و مشاهده مفید است:

البته شخصیت های انیمیشنی تخیلی هستند و دقیقا زندگی و عمل آنها در دنیای واقعی، حقیقی نیست اما جدا از آن، پیام و قصد پشت پرده هر شخصیت کارتونی بر اساس واقعیت های زندگی است و هیچ کس نمی تواند انکار کند که بچه ها نمی توانند از انیمیشن ها درس زیادی بگیرند. کنجکاوی و هیجان از مشاهده هر چیزی در شخصیت های کارتونی اجازه می دهد تا بچه ها به مشاهده مواردی جدید در محیط اطرافشان بپردازند. با کنجکاوی در دانستن تمام جنبه های زندگی حقیقی، کودکان می توانند دنیای واقعی را با دنیای خیالی آشنا کنند.

2) ساختن کودکانی فعال و نابغه:

واقعیت این است که دیدن بر ذهن یک کودک تاثیر به سزایی دارد. بسیاری از شخصیت های کارتونی دانش آموز هستند و شخصیت شایسته ای را به عنوان الگو برای دختران و پسران دارند. اگر نقش اصلی انیمیشن آزمایشگاه دکستر را دیده باشید ممکن است بخواهید شخصیت همچون او، نابغه داشته باشید. او دانشمند است و همیشه به دنبال کشف اختراعات جدید است بنابراین اگر یک پسر کودک دوست دارد این پسر نابغه را در تلویزیون تماشا کند شاید او می خواهد همانند دکستر یک نابغه شود.

3) در حفظ سلامتی مفید است:

اولین وظیفه کارتون ها این است که با انجام برخی فعالیت ها کودکان را به خنده وامی دارند که این دلیل موجهی بر این است که چرا کودکان این برنامه ها را تماشا می کنند. تحقیقات ثابت کرده است که خنده شما را سالم تر نگه می دارد زیرا این فعالیت نوعی ورزش است که گردش خون را تنظیم می کند و این خود به تنهایی یکی از بزرگترین جنبه‌های تماشای کارتون است. با نگاهی به شخصیت های کارتونی در می یا بیم که اکثر آنها دارای تناسب اندام مناسب و همچنین عادات خوب غذایی هستند به طور مثال ملوان زبل که شخصیت مشهور انیمیشنی است اسفناج را به عنوان منبع سرشار از انرژی همواره مصرف می کند. جالب است بدانید که تعداد زیادی از بچه هایی که این ماده غذایی را دوست نداشته اند ذائقه خود را تغییر داده و حال ترجیح می دهند اسفناج و دیگر سبزیجات را مصرف کنند.

4)کمک به غلبه بر فشار و کاهش استرس:

چه کسی تصور می کرد که شخصیت انیمیشنی ممکن است است احتمال حمله قلبی را کاهش دهد. چرا که این شخصیت ها تنش های زندگی ما را با خوشحالی و خاطرات خوب و صحنه های طنز آمیز از بین می‌برند. در واقع لبخند تولید اندورفین را در بدن افزایش داده که این امر برای قلب و مغز بسیار مناسب بوده و سبب سرکوب برخی بیماری‌های عصبی یا قلبی می شود. در این زندگی پر سرو صدا هر کس به دنبال منبعی برای کاهش استرس خود است که تماشای انیمیشن شاید یکی از این منابع باشد.

5) مفید در یادگیری رنگ و فعالیت های بصری:

از لحاظ علمی ثابت شده است، ذهن انسان در زمانی که برای یادگیری فعالیتی از قدرت بصری استفاده می کند، به مراتب فعال تر شده و درصد یادگیری بالا می رود. از اینروی بسیاری از موسسات، سمینار و سخنرانی را به وسیله آموزش ویدیویی ارایه می دهند. در سن کودکی، ذهن خالی است و همواره به چیزی که می بیند و می‌شنود واکنش نشان می دهد و از آن استقبال می کند، به همین دلیل است که مدارس هم آموزش بصری را ترجیح می دهند. نکته این است که با تماشای انیمیشن ها یک کودک می تواند موارد مختلف را در یک زمان یاد بگیرد. به طور مثال وجود رنگ های مختلف در یک انیمیشن سبب می شود تا کودک تفاوت دررنگ ها را حس کرده، رنگ اصلی چیزهایی که در اطراف خود می بیند همچون آسمان، خورشید، دریا، درخت، گل و… را درک کرده، همچنین آنها را در نقاشی خود استفاده کند.

6) در یادگیری چیزهای جدید مفید است:

بچه ها معمولا دوست ندارند کتاب بخوانند، زیرا کتاب برای آنها جالب توجه نیست اما یک کودک می تواند با تماشا پیام مورد نظر را دریافت کند، برای همین است که اغلب مدرسه ها امروزه ترجیح می دهند با یک ویدیو یا انیمیشن به دانش آموزان مطلب مورد نظرشان را آموزش دهند. این روش با ترکیب سرگرمی در کنار یادگیری روش خوبی برای آموزش است.

7)تماشای انیمیشن کودک را وفادارتر می کند:

در انیمیشن ها خانواده و دوستان وجود دارند که شخصیت اصلی اکثر مواقع با عزیزانش وفادار است و حقیقت را بیان می کند. پس اگر یک کودک در حال تماشای آن باشد قطعا بر روی ذهن آن تاثیر می‌گذارد. ثابت شده است که کودک شروع به یادگیری می کند که همیشه به والدین خود حقیقت را بگوید.

8) تماشای انیمیشن استعداد کودکان را افزایش می دهد:

کارتون معمولا حرکات موزون و آواز خواندن در نمایش است و این لحظه است که کودک به طور خاص آن برنامه را جالب وجدید می بیند و در نهایت به دنبال یادگیری چیزهایی بدیع می رود.

9) تمایل کودکان به احترام به والدین و بزرگترها را افزایش می دهد:

بچه ها با تماشای کارتون در می یابند که اکثر شخصیت‌های محبوبشان با خانواده با احترام برخورد می کنند، این باعث می شود که یک کودک برای انجام درخواست هایش از بزرگترها با احترام برخورد کرده و همواره به برادر یا خواهر بزرگتر، پدر و مادر و بزرگترها همچون شخصیت مورد علاقه‌اش مودبانه رفتار کند.

10) کودک می تواند زبان و شیوه صحبت کردن را یاد بگیرد:

یکی از اثرهای مثبت و موثر تماشای کارتون این است که کودک نه تنها زبان مادری بلکه زبان خارجی را نیز یاد می گیرد. بسیاری از سریال های کارتونی در زبان‌های مختلف ترجمه شده اند که این امر یادگیری زبان کودک را تسهیل کرده و آن را افزایش می دهد و باعث می شود که به نحوه‌ای صحیح صحبت کنند.

اثرهای منفی انیمیشن به روی کودکان

افزایش مهارت های شناختی در کودکان مانند مهارت دیداری فضایی یکی از ابعاد تاثیرگذار مثبت انیمیشن هاست اما تاثیر انیمیشن ها می تواند منفی نیز باشد.

کودکان در سنین پایین تر قادر به تمیز دادن بین دنیای واقعی و غیرواقعی نیستند و همانطور که شخصیت شان براساس همانندسازی و الگوبرداری از شخصیت های موجود در انیمیشن ها نیز می تواند روی آنها تاثیر بگذارد، بنابراین انیمیشن ها می‌توانند باعث فرهنگ سازی شوند و روی نگرش ها و ارزش های افرادی که نسل آینده را می سازند، تاثیر بگذارند و در شکل گیری شخصیت کودکان نقش عمده ای را ایفا کنند.

هرچقدر سن کودک کمتر و میزان تماشای انیمیشن های او بیشتر باشد، تاثیرات انیمیشن ها شدیدتر خواهد بود. والدین باید توجه کنند که نقش تربیتی برعهده آنها نه رسانه هاست یعنی این والدین هستند که باید بر چگونگی استفاده از رسانه ها روی فرزندانشان نظارت کنند چون سازندگان انیمیشن ها غالبا روی جنبه های تجاری محصولات خود توجه می کنند و کمتر به جنبه‌های تربیتی انیمیشن ها تمرکز می کنند.

مساله اینجاست که بیشتر انیمیشن ها جزو تولیدات ایرانی نیست و اگر بر فرض مثال یک انیمیشن غیرایرانی بخواهد روی فرهنگی خاص تاکید کند، این فرهنگ ایرانی نیست و سازندگان روی ترویج فرهنگ و آداب و رسوم کشور خود تاکید می کنند و این موضوع طبیعی است.

از سوی دیگر الگوی استفاده والدین از رسانه ها نیز اهمیت خاص خود را دارد. برای مثال اگر والدین بخش عمده اوقات فراغت خود را با تلویزیون سپری کنند، کودکان این رفتار را الگوبرداری می کنند و باعث آموزش غلط می شود؛ بنابراین والدین باید ترجیح بدهند ساعتی از روز را با فرزندان در مورد موضوعات مختلف صحبت کنند و با یکدیگر به تبادل فکری بپردازند.

توصیه روانشناسان کودک این است که کودک نباید بیشتر از ۱ تا ۲ ساعت در روز و حتی ۳ تا ۴ ساعت در هفته پای تماشای تلویزیون بنشیند. علاوه بر مدت زمان تماشای تلویزیون، والدین باید بر محتوای انیمیشن ها نیز نظارت دقیقی داشته باشند. متاسفانه انیمیشن هایی مانند بن تن، مرد عنکبوتی و بت من از جمله انیمیشن هایی است که خشونت در آنها دیده می شود.

در واقع این موضوع ثابت شده است که هر چقدر میزان مواجهه با خشونت در رسانه ها بیشتر باشد، روی نگرش و رفتار کودکان تاثیر زیادی دارد و باعث خشونت و رفتار خشونت آمیز در آنها می شود.